پیشگفتار
جهان امروز از یک سو درگیر بلایای طبیعی مانند سیل، زلزله، آتشسوزی جنگلها و مراتع و طوفانهای سهمگین و همچنین بیماریهای واگیر مانند ایدز و کرونا است؛ از سوی دیگر، با چالشهای انسانساخت مانند تروریسم، جنگهای داخلی و بینالمللی، بیعدالتیها، و نظامهای استبدادی مواجه است. به تعبیر هانتینگتون[1] (1378)، برخورد تمدنها و از همه مهمتر، تخریب محیط زیست (آب، گیاهان، و جانوران) آینده نسلها را تهدید میکند. بنابراین، جهان امروز در زمینههای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، سلامت جسم و روان، و محیط زیست در شرایط نامناسبی قرار دارد. مارشال مکلوهان[2] (به نقل از جان هال[3]، 1390: 235) تصویری از دهکدۀ جهانی ترسیم کرده بود که در آن، به برکت شبکه ارتباطات فراگیر، همه ما در یک جامعه واحد متحد میشویم. از اینرو، جهان امروز به مثابه دهکدهای جهانی است که هیچ جامعهای از این مشکلات و بحرانها (با شدت و ضعف متفاوت) در امان نیستند. در حالی که علم در تمامی عرصهها با شتاب در حال پیشرفت و ارائه راهکارهایی برای کاهش این نابسامانیهاست.
به بیان دیگر، علوم پزشکی، زیستشناسی، میکروبیولوژی، دارودرمانی، روانشناسی، روانکاوی، روانپزشکی، علوم اجتماعی بهویژه جامعهشناسی، اقتصاد، حقوق، هنر، و حتی علوم فنی و ادیان در تلاشند تا از یک سو مشکلات، بلایای طبیعی یا انسانساخت، بیماریها، نارساییها، و اختلافات بشری را کاهش دهند و از سوی دیگر، رفاه عمومی، سلامت جسمی و روانی بهتر، آزادی بیشتر، عدالت، و گسترش اخلاقیات را برای انسانها فراهم کنند.
هر رشته با بهرهگیری از دانش و توانمندیهای خود، در راستای هدایت کاروان بشری به سوی قلههای موفقیت، رفاه، آسایش، و آزادی تلاش میکند. علوم فنی نیز با فراهم آوردن ابزارهای رفاهی، از لوازم خانگی مانند یخچال گرفته تا خودرو، هواپیما، و کشتی، به بهبود کیفیت زندگی بشر کمک میکنند. با این حال، بشر هر روز با چالشهای جدیدی مواجه میشود. متخصصان و اندیشمندان جوامع، بیتحرک نمانده و در پی یافتن راهحلهایی برای غلبه بر این چالشها هستند. نمونه برجسته این تلاشها در دوران معاصر، مقابله با بیماری همهگیر کرونا بود.
جامعه کنونی ما، علاوه بر مشکلات جهانی که بهنحوی در آنها سهیم است، با بحرانهایی نظیر کاهش ازدواج، افزایش طلاق، کاهش فرزندآوری، سالخوردگی جمعیت، افزایش خودکشی، سرقت، اختلاس، خشونت، و کاهش اخلاقیات مواجه است. متخصصان رشتههای مختلف علمی در تلاشند تا با مطالعه، شناسایی، و بررسی این عوامل بحرانزا، راهحلهایی برای برونرفت از آنها ارائه دهند.
یکی از چالشهای جدی و چهبسا ویرانگر جهان امروز، از جمله در جامعه ما، بیماری آلزایمر است که با شتابی فزاینده در حال گسترش است و سن ابتلا به آن رو به کاهش است. اگر امروز بهطور جدی به این مسئله پرداخته نشود، بیتردید فردا بسیار دیر خواهد بود و مردم، جامعه، و مسئولان ناچار به پرداخت هزینههای سنگین خواهند شد. از اینرو، اینجانب بهعنوان یک جامعهشناس، با الهام از دیدگاه امیل دورکیم[4]، بنیانگذار جامعهشناسی، و پیر بوردیو[5]، جامعهشناس معاصر فرانسوی، که جامعهشناسان را بهمنزلۀ پزشکان آسیبهای اجتماعی میدانند، وظیفه خود دانستم تا با بهرهگیری از پژوهشهای کشورهای اروپایی، اثری نگارش کنم که اطلاعاتی دقیق، قابلفهم، و کاربردی در اختیار مردم و علاقهمندان قرار دهد.
در پی انتشار دو مقاله در مطبوعات (منادی، 1398 و 1399 الف) و سپس کتاب «شناخت و مهار آلزایمر: بررسی جامعهشناختی» (منادی، 1399 ب) و پرسشهای مکرر دانشجویان، خوانندگان، و اطرافیان، بهویژه در گفتوگو با خانم دودانگه برای سایت انسانشناسی و فرهنگ (1402)، همواره با این سؤالات مواجه بودهام: چرا برخی افراد به بیماری آلزایمر مبتلا میشوند؟ چگونه میتوان تشخیص داد که در حال ابتلا به آلزایمر هستیم؟ چه اقداماتی برای پیشگیری از ابتلا به آلزایمر لازم است؟ آیا راهحلی برای پیشگیری، کنترل، یا درمان آلزایمر وجود دارد؟ آیا آموزش یا پداگوژی میتواند مانع ابتلا به این بیماری شود؟
در راستای پاسخ به این پرسشها، که همواره بخشی از برنامههای علمی اینجانب بوده، بار دیگر به پژوهش در این زمینه پرداختم و مطالعات بهروزی انجام دادم تا اطلاعات جامعتری در این اثر ارائه کنم. اگر ویروس کووید-19 یا کرونا پدیدار نشده بود، به نظر میرسد بیماری آلزایمر و کتاب مرتبط با آن مورد توجه بیشتری قرار میگرفت. اما کرونا ذهنها را درگیر خود کرد و مسئله آلزایمر به حاشیه رفت. این در حالی است که آلزایمر بهآرامی در حال گسترش بود و افزایش اضطرابها، کاهش روابط اجتماعی، و استفاده کمتر از ذهن در برخی افراد، بستری مناسب برای افزایش مبتلایان فراهم کرد.
در گفتوگوی حضوری با خانم پروفسور بلیارد[6]، استاد دانشگاه سوربون[7] پاریس، دربارۀ معرفی کتابم در زمینۀ آلزایمر، ایشان تأکید کردند که کرونا اثرات روانشناختی و اجتماعی گستردهای بر جوامع داشته که در آیندهای نهچندان دور آشکار خواهد شد. امیدوارم این اثر که با افزودههای فراوان نسبت به کتاب پیشین همراه است مورد استفاده مردم عزیز جامعه قرار گیرد تا بهجای تمرکز بر درمان، بیشتر به پیشگیری از ابتلا به آلزایمر توجه کنند.
شایان ذکر است که علاوه بر عوامل مختلف، گفتوگوی دوساعته با آقای دکتر ابوالفضل بختیاری و آقای مجیدرضا زروئی (14 دیماه 1403) در دفتر انتشارات دانشبنیاد ( فدک ایساتیس) دربارۀ ارتباط آلزایمر و کتاب «فرهنگ و پداگوژی» (منادی، 1404)، انگیزه و تشویقی برای نگارش این اثر بود. کمتر از یک هفته پس از این گفتوگو، سفری سهماهه به پاریس داشتم و از همان روزهای نخست با مراجعه به کتابخانه ژرژ پمپیدو، کتابخانه دانشگاه نانتر (پاریس 10)، و کتابفروشیها، مطالعاتم را با جدیدترین دستاوردها و نتایج پژوهشها تکمیل کردم و در نگارش این اثر از آنها بهره بردم.
در پایان، از جناب مهندس زروئی، مدیر محترم انتشارات دانشبنیاد، برای چاپ این اثر تشکر میکنم. همچنین، وظیفۀ خود میدانم از ویراستار محترم سرکار خانم خردمند که نوشتۀ اینجانب را به نثری زیبا و روان تبدیل کردند، قدردانی کنم.
مقدمه
بیماری آلزایمر[1] چیست؟ چرا آمار جهانی ابتلا به این بیماری در حال افزایش است؟ چرا بهعنوان مثال، ایالات متحده که در زمینههای اقتصادی، سیاسی، علمی و نظامی پیشرفته است، به گفتۀ لتیسیا انکاچ ریبرت[2] (2012: 31) از نظر تعداد مبتلایان به آلزایمر در رتبۀ نخست قرار دارد؟ چرا ایران در مقایسه با کشورهای اروپایی، از جمله فرانسه، چندین برابر بیشتر با این بیماری مواجه است؟ چرا به گفتۀ رئیس انجمن آلزایمر ایران، خانم دکتر صالحی، سن ابتلا به آلزایمر در ایران به 45 سال رسیده است (انجمن آلزایمر ایران، 1403)؛ در حالی که در فرانسه، بر اساس دسل (2013)، 90 درصد مبتلایان بالای 82 سال و مابقی در سنین پایینتر هستند؟ همچنین، بر اساس آخرین آمار، 75 درصد افراد بالای 80 سال در فرانسه به آلزایمر مبتلا میشوند (لادوست و دو بووا[3]، 2024: 64)، که همچنان فاصله زیادی با آمار و سن ابتلا در ایران دارد. آیا آلزایمر ارثی است؟ آیا این بیماری قابل درمان است؟ آیا میتوان از آن پیشگیری کرد؟ این پرسشها از اهمیت بسزایی برخوردارند و سالهاست که متخصصان رشتههای مختلف به آنها پرداختهاند. هدف این پژوهش، ارائه نتایج مطالعات متخصصان، تحلیل و مقایسه آنها و پاسخگویی دقیق به این پرسشها در اثر حاضر است.
نکتۀ کلیدی این است که بیماری آلزایمر، مانند سایر بیماریها (از جمله سرطان یا کرونا)، فقیر و غنی، باسواد و بیسواد، دیندار و غیر دیندار، زن و مرد، شهری و روستایی نمیشناسد و همۀ انسانها در معرض ابتلا به آن قرار دارند. مطالعات و نمونههای جهانی (بر اساس پژوهشهای اینجانب) این نکته را تأیید میکنند. در بازدید از چند خانه سالمندان در شمال تهران (مهر 1402)، با افرادی از جمله ریاضیدان 58 ساله، پزشک 62 ساله، استاد ادبیات 72 ساله، فیلسوف بالای 70 سال و زوجی پزشک در حدود 70 سال آشنا شدم که به آلزایمر مبتلا شده بودند. در مقابل، افرادی با تحصیلات ابتدایی یا کمتر از دیپلم را میشناسم که در سنین بالای 80 سال به این بیماری مبتلا نشدهاند. همچنین، در بازدید از خانه سالمندانی در شمال شرقی پاریس (بهمن 1402 و تابستان 1403)، جوانترین فرد مبتلا به آلزایمر 83 سال و مسنترین 96 سال داشت. بنابراین، بدون ایجاد وحشت یا نادیده گرفتن مسئله، مانند هر بیماری دیگری، باید ابتدا آلزایمر را شناخت، سپس علل پیدایش و گسترش آن را درک کرد و در نهایت راههای پیشگیری علمی و کارشناسیشده را آموخت و آموزش داد تا از آسیبهای آن در امان ماند.
برای پاسخ به این پرسشها، با بهرهگیری از چند منبع به شناخت، فهم علل، و یافتن راهحلهای آلزایمر پرداختیم. نخست، ادبیات موجود و پژوهشهای جهانی دربارۀ آلزایمر به زبان فرانسه (از جمله ترجمههایی از انگلیسی و آلمانی) بررسی شد. دوم، گفتوگو با دو استاد برجسته در فرانسه، پروفسور الن گی[4]، روانکاو و استاد روانکاوی آموزشی[5] دانشگاه ونسن[6] (2015 و 2017)، و پروفسور اود بلیارد[7]، جامعهشناس دانشگاه سوربون[8] پاریس (2019 و 2020) که کتابی درباره آلزایمر نوشتهاند، اطلاعات مستند و ارزشمندی ارائه کردند و منابع مفیدی معرفی نمودند. سوم، مطالعۀ مردمنگارانه (منادی، 1386) از طریق گفتوگوهای غیررسمی و بدون ضبط با 23 نفر در سنین 81 تا 103 سال انجام شد. اطلاعات از بستگان و آشنایان این افراد جمعآوری و پروندهای برای هر یک تنظیم شد. سپس وجوه مشترک افرادی که به آلزایمر مبتلا نبودند بررسی شد. همچنین، اطلاعات محدودی از افراد مبتلا به آلزایمر از طریق بستگانشان (بدون دخالت در حریم خصوصی) جمعآوری و پروندهای برای آنها تهیه شد. با مقایسه زندگی این دو گروه، تلاش شد علل ابتلا به بیماری شناسایی شود. این سه نوع اطلاعات (گفتوگو با اساتید، مطالعه ادبیات موجود، و پروندههای افراد مبتلا و غیرمبتلا به آلزایمر) به شناخت بیماری، علل شکلگیری و ارائه راهحلهای علمی و قابل اجرا به همۀ طبقات اجتماعی کمک کرد.
از منظر علوم اجتماعی، بهویژه جامعهشناسی، تا زمانی که دلایل و علل یک پدیده یا فعالیت، چه مثبت (مانند کتابخوانی، علاقه به هنر یا ورزش) و چه منفی (مانند اعتیاد یا طلاق)، شناخته نشود، نمیتوان عناصر مؤثر در ایجاد آن را بهعنوان راهحل یا پیشنهاد ارائه کرد. ژولین فروند[9] معتقد است: «ما علمی را جامعهشناسی مینامیم که از طریق تفسیر، به فهم کردار اجتماعی دست مییابد و سپس به شیوه علّی، چگونگی گسترش و آثار آن را تبیین میکند» (فروند، 1368: 101). ژرژ لوکاچ[10]، فیلسوف مجارستانی، نیز از منظر فلسفی بیان میکند: «برای درک درست امور، باید تفاوت میان وجود واقعی و هستۀ درونی پدیدهها، بازنماییهای ما از آنها و مفاهیمشان را بهدقت درک کرد. این تمایز، شرط اولیه بررسی علمی است که به گفتۀ مارکس، اگر نمود بیرونی و ذات چیزها بیواسطه همراستا بودند، علم زائد میبود. بنابراین، باید پدیدهها را از شکل ظاهریشان جدا کرد و میانجیهایی یافت که شناخت هسته و ذات آنها را ممکن سازد» (لوکاچ، 1396: 103). آلزایمر نیز در حوزۀ جامعهشناسی از این قاعده مستثنی نیست. چرا برخی افراد در جوامع مختلف به آلزایمر مبتلا نمیشوند و برخی دیگر مبتلا میشوند؟
بررسی دقیق پروندههای افرادی که به آلزایمر مبتلا نشدهاند و مقایسه آنها نشان داد که سبک زندگی[11] و فعالیتهایشان ذهن آنها را بیدار، هوشیار و فعال نگه داشته است. ذهن این افراد، مانند عضلات فعال بدن، بهدلیل فعالیت مداوم، از آسیب و بیماری مصون مانده و برای درک و حل مسائل کوچک و بزرگ آماده بوده است. در نتیجه، با بیماری آلزایمر بیگانه ماندهاند. این سؤال مطرح میشود که چرا برخی افراد در ایران و دیگر جوامع به سبک زندگیای دست یافتهاند که از ابتلا به آلزایمر جلوگیری میکند، در حالی که دیگران از این دانش بیبهرهاند و به این بیماری مبتلا میشوند؟ در اینجا، موضوع آموزش اهمیت مییابد که بهتفصیل بررسی خواهد شد. رسانهها نیز نقش کلیدی در آموزش جامعه دارند، زیرا به نقل از کوین[12]: «از دیدگاه مکلوهان، رسانه، پیام است» (کوین، 1398: 108). رسانهها، همانگونه که در آگاهسازی درباره بیماری کرونا نقش مؤثری داشتند، در زمینۀ آلزایمر نیز پیامرسانهای مؤثری هستند.
از آنجا که اینجانب دانشآموخته جامعهشناسی هستم و یکی از اهداف اولیه این رشته، از دیدگاه امیل دورکیم، بنیانگذار جامعهشناسی، تا پیر بوردیو، جامعهشناس معاصر، بررسی و شناخت آسیبهای اجتماعی است، ملکی نیز این دیدگاه را چنین بیان میکند: «همانگونه که پزشک به درمان بیماری میپردازد، جامعهشناس نیز باید به بهبود پدیدههای اجتماعی بیمارگونهای بپردازد که بر کارکرد سازمان اجتماعی اثر میگذارند» (ملکی، 1395: 38). وی میافزاید: «به نظر دورکیم، جامعهشناسی علم آسیبشناسی جامعه جدید است که نیازمند نظمی نوین است» (همان: 44). از این منظر، آلزایمر بهدلیل عوارض گسترده برای فرد، اطرافیان، و جامعه، نوعی آسیب اجتماعی محسوب میشود. همچنین، بهدلیل حضور فعال ژاک لکان[13]، برجستهترین روانکاو پس از زیگموند فروید[14]، در دانشگاه محل تحصیلم (ونسن، پاریس 8)، با الفبای روانکاوی آشنا شدم و به بیماریهای روانی علاقهمند شدم. از اینرو، در این اثر، هدف بررسی آلزایمر از منظر جامعهشناسی با نگاهی به روانکاوی است که میتوان آن را «جامعهشناسی روانی[15]» نامید.
همچنین با توجه به تخصص اینجانب در جامعهشناسی تربیتی[16] و باور امیل دورکیم و پیر بوردیو که «همه چیز اجتماعی است» (فکوهی، 1396: 189)، معتقدیم که رفتارها، حالات و ذهنیتهای انسان (بهجز جنبههای فیزیکی) اکتسابیاند. بنابراین، آنچه اکتسابی است، آموختنی است و میتوان با آموزش آن را کسب کرد. پژوهشها نشان میدهند که تنها یک درصد از موارد آلزایمر ارثی است و 99 درصد اکتسابی است، که این ادعا در صفحات بعدی بهتفصیل بررسی خواهد شد. در نتیجه، با کمک آموزش میتوان سبک زندگی افراد را برای استفاده بهینه از زندگی تغییر داد. در ارتباط با آلزایمر، پس از شناخت بیماری، دو موضوع کلیدی مطرح است: نخست، سبک زندگی، و دوم، آموزش یا پداگوژی[17] بهعنوان فن آموزش که شامل فرایند آموزش نیز میشود. این دو عامل به افراد کمک میکنند تا با این بیماری آشنا شوند و از ابتلا به آن پیشگیری کنند، که این موضوعات بهتفصیل بررسی خواهند شد.
در این اثر، تلاش شده است تا مطالب به زبانی ساده نگارش یابد تا خوانندگان بتوانند بهراحتی از آن بهرهمند شوند. با این حال، از آنجا که هدف این اثر بررسی بیماری آلزایمر بر اساس دیدگاههای کارشناسان و متخصصان علوم انسانی است، ارجاع به گفتههای آنان ضروری بوده که ممکن است متن را کمی تخصصی کرده و مطالعۀ آن نیازمند تأمل بیشتری باشد. البته، خوانندگان میتوانند بدون توجه به اسامی اندیشمندان، مطالب را دنبال کنند. ذکر منابع و نام صاحبنظران عمدتاً برای متخصصان مفید و ضروری است.
در فصل پیش رو، ابتدا اطلاعاتی دربارۀ بیماری آلزایمر ارائه میشود. سپس نشانههای این بیماری معرفی خواهد شد. پس از آن، علل شکلگیری و مراحل ابتلا به آلزایمر توضیح داده میشود. همچنین، برای افرادی که احساس میکنند در مراحل اولیه ابتلا به آلزایمر هستند، راههای کنترل بیماری ارائه خواهد شد. در ادامه، روشهای پیشگیری برای جلوگیری از ابتلا به آلزایمر معرفی میشود. در نهایت، سبک زندگی بهعنوان عامل اصلی ابتلا به آلزایمر، همراه با نقش آموزش یا پداگوژی بهعنوان عاملی کلیدی در پیشگیری از این بیماری، بررسی خواهد شد. همچنین، نقش رسانهها در آگاهسازی عمومی درباره این بیماری بهطور مختصر توضیح داده میشود. علاوه بر این، چند نمونه از افرادی که به آلزایمر مبتلا نشدهاند در مقایسه با تعداد محدودی از افراد مبتلا، بهصورت دقیق تحلیل خواهد شد.
فهرست
فصل 1 شناخت آلزایمر 1
آلزایمر چیست؟ 2
الف. آتاکسی 3
ب، پارکینسون 4
ج. هانتینگتون 5
د. آلزایمر 6
تاریخچه 10
نتیجهگیری 11
فصل 2 نشانههای آلزایمر 13
نتیجهگیری 18
فصل 3 عوامل شکلگیری آلزایمر 19
نتیجهگیری 36
فصل 4 مراحل شکلگیری آلزایمر 37
حافظۀ کوتاهمدت و بلندمدت 39
چگونه فکر کردن 44
نتیجهگیری 46
فصل 5 راهکارهای کنترلِ آلزایمر 47
بیعدالتی 60
شادی و تفریح 60
مناسک دینی 61
خشونت 62
حوادث طبیعی 62
اضطراب 63
امید به زندگی 63
نتیجهگیری 68
فصل 6 پیشگیری آلزایمر 71
به گفتۀ فیلیپ مک گرا 72
راهکارهای عملی مبارزه یا کاهش بیماری آلزایمر 74
رفتارهای سلبی 75
راه حلهای ایجابی پیشگیری آلزایمر 78
نتیجهگیری 104
فصل 7 هیولای آلزایمر 110
فصل 8 از اختلالات روانی تا فرهنگ درمانی 111
زبان فاخر 127
صنعت فرهنگ 132
نتیجهگیری 143
فصل 9 سبک زندگی یا کیفیتِ زندگی 145
سبک زندگی 149
نتیجهگیری 160
فصل 10 از جادو درمانی تا کتاب درمانی 163
نتیجهگیری 168
فصل 11 آلزایمر و آموزش (پداگوژی) 171
نتیجهگیری 181
فصل 12 آلزایمر و رسانهها 183
نتیجهگیری 189
فصل 13 واقعیت جامعه 191
فصل 14 بحث و نتیجهگیری نهایی 203
منابع 217
منابع
· آدورنو تئودور و. و هورکهایمر ماکس (1384). دیالکتیک روشنگری. قطعات فلسفی. ترجمۀ مراد فرهادپور و امید مهرگان. تهران: گام نو.
· آرون ریمون (1370). مراحل اساسی اندیشه در جامعهشناسی. ترجمۀ باقر پرهام. تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
· آرنت هانا (1391). حیات ذهن. جلد اول: تفکر. ترجمۀ مسعود علیا. تهران: انتشارات ققنوس.
· آزاد ارمکی تقی (1387). جامعهشناسی فرهنگ. تهران: نشر علم.
· اریکسن تامس هیلاند (1385). مردم شناسی چیست؟ ترجمۀ ابراهیم چگنی. تهران: نشر رهنما.
· استارک رادنی (1394). جامعه شناسی استارک. ترجمۀ نسرین طباطبایی و محمد رضا پورجعفری. تهران: نشر ثالث.
· اسونسن لارس (1400). فلسفۀ تنهایی. ترجمۀ خشایار دیهیمی. انتشارات فرهنگ نشر نو. چاپ نهم.
· اتکینسون ریتا ال، اتکینسون ریچارد سی، اسمیت ادوارد ای، بم داریل ج. و هوکسما سوزان نولن. (1379). زمینۀ روانشناسی هیلگارد(جلد اول). مترجمان: محمد نقی براهنی، بهروز بیرشک، مهرداد بیک، رضا زمانی، مهرناز شهر آرای، یوسف کریمی، نیسان گاهان و مهدی محی الدین.تهران: انتشارات رشد.
· اتکینسون ریتا ال، اتکینسون ریچارد سی، اسمیت ادوارد ای، بم داریل ج. و هوکسما سوزان نولن. (1380). زمینۀ روانشناسی هیلگارد جلد دوم. مترجمان : محمد نقی براهنی، بهروز بیرشک، مهرداد بیک، رضا زمانی، مهرناز شهر آرای، یوسف کریمی، نیسان گاهان و مهدی محیالدین. انتشارات رشد.
· التوسر لویی (1396). علم و ایدئولوژی. گزینش و ترجمۀ مجید مددی. تهران: انتشارات نیلوفر.
· الهیاری عباس (1395). همایش بینالمللی روانشناسی. سه شنبه 26 بهمن ماه دانشگاهالزهرا.
· الیس آلبرت (1388). با آلبرت الیس مشاوره کنید. مترجم، مهرداد فیروزبخت. تهران: موسسه خدمات فرهنگی رسا.
· اوی زرمان تئودور (1377). مسائل تاریخ فلسفه. ترجمۀ پرویز بابایی. تهران، موسسه انتشارات نگاه.
· اینگلهارت رونالد (1373) تحول فرهنگی در جامعه پیشرفته صنعتی. ترجمۀ مریم وتر. تهران: انتشارات کویر. چاپ اول.
· بارکر کریس (1387). مطالعات فرهنگی : نظریه و عملکرد. مترجمان: مهدی فرجی و نفیسه حمیدی. تهران: پژوهشگاه مطالعات فرهنگی
و اجتماعی.
· باقري خسرو (1391). گفتگوی معلم و فیلسوف. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
· بدار لوك، دزيل ژوزه و لامارش لوك (1380). روانشناسي اجتماعي. ترجمة حمزه گنجي. تهران، نشر ساوالان.
· بلک برن سایمون (1393). تفکر. ترجمۀ مریم تقدیسی. تهران:انتشارات ققنوس.
· بِنِت اندی (1386). فرهنگ و زندگی روزمره. ترجمۀ لیلا جوافشانی و حسن چاوشیان. تهران: اختران.
· پاینده حسین (1389). رویکرد مطالعات فرهنگی به ادبیات عامه پسند. برگ فرهنگ، فصلنامۀ مطالعات فرهنگی دانشگاه تهران: شماره 22. پاییز و زمستان.
· پروين لارنس اي (1374). روانشناسي شخصيت، (نظريه و تحقيق). ترجمة محمد جعفر جوادي و پروين كديور. تهران: مؤسسه خدمات فرهنگي رسا.
· تامپسون جان. ب. (1380). رسانهها و مدرنيته. نظريه اجتماعي رسانهها. ترجمة مسعود اوحدي. تهران: سروش.
· تامین ملوین (1373). جامعهشناسیِ قشربندی و نابرابریهای اجتماعی، نظری و کاربردی. ترجمۀ عبدالحسین نیک گهر. تهران، انتشارت توتیا.
· تري يانديس هري س(1383). فرهنگ و رفتار اجتماعي. ترجمة نصرت فتي. تهران: نشر رسانش.
· جانسون براد و کلی موری (1394). شناخت اختلالات شخصیتی. قبل و بعد از ازدواج. ترجمه، فاطمه سادات موسوی. تهران: انتشارات ما و شما. چاپ پنجم.
· جزایری علیرضا (1383). زیگموند فروید بنیانگذار روانکاوی. تهران: دانژه.
· جی مارتین (1372). تاریخچه مکتب فرانکفورت. ترجمۀ دکتر چنگیز پهلوان. انتشارات کویر.
· درسلر دیوید و ویلیام ام. ویلیس (1380). جامعهشناسی. بررسی تعامل انسانها. ترجمۀ مهرداد هوشمند و غلامرضا رشیدی. انتشارات اطلاعات. چاپ اول.
· دُو بووار سیمون (1385). جنس دوم ترجمۀ قاسم صنعوری. تهران: انتشارات توس.
· دُو بووار سیمون (1388). سالخوردگی. ترجمۀ قاسم صنعوری. تهران، انتشارات توس. چاپ اول.
· دورتیه ژان فرانسوا (1382). علوم انسانی، گسترۀ شناختها. مرتضی کتبی، جلاالدین رفیعفر و ناصر فکوهی. تهران: نشر نی.
· دي. ناي رابرت (1381). سه مكتب روانشناسي. ديدگاههاي فرويد، اسكينر و راجرز. ترجمة : سيد احمد جلالي. تهران: انتشارات پادرا.
· روسو ژان ژاك (1368). اميل يا آموزش و پرورش. ترجمة منوچهر كيا. تهران: انتشارات گنجينه، چاپ ششم.
· سِرل جان (1394). راز آگاهی. ترجمۀ سید مصطفی حسینی. تهران: نشر مرکز.
· سلیگمن مارتین ای. پی. (1391). خوشبینی آموخته شده. چگونه میتوان ذهنیت و زندگی خود را تغییر داد. مترجمان: فروزنده داورپناه، میترا محمدی. تهران، رشد.
· سولسو رابرت. ال. (1381). روانشناسی شناختی. ترجمۀ فرهاد ماهر. تهران، انتشارات رشد.
· شاملو سعید (1375). آسیبشناسی روانی. تهران: انتشارات رشد.
· شمس منصور (1384). آشنایی با معرفتشناسی. تهران: طرح نو.
· صادقی قطبالدین (1403). سخنرانی در خانۀ اندیشمندان علوم انسانی. چهارشنبه 3 آبان.
· فرانكل ويكتور (1380). انسان در جستوجوي معني. ترجمة نهضت صالحيان و مهين ميلاني. تهران: انتشارات درسا.
· فراستخواه مقصود (1394). ما ایرانیان. زمینه کاوی تاریخی و اجتماعی خلقیات ایرانی. تهران: نشر نی.
· فروند ژولین (1368). جامعهشناسی ماکس وبر چاپ دوم. ترجمه، عبدالحسین نیک گهر. تهران: انتشارات رایزن.
· فروید زیگموند (1384). الف. تمدن و ناخشنودیهای آن. ترجمۀ خسرو همایون پور. تهران: انتشارات امیر کبیر.
· فروید زیگموند (1384). ب. تفسیر خواب. ترجمۀ شیوا رویگران. تهران: نشر مرکز. چاپ اول.
· فرويد زيگموند (1387). روانکاوی لئوناردو داوینچی. ترجمۀ پدرام راستی. تهران: انتشارات ناهید.
· فروم اريك (1360). هنر عشق ورزيدن. ترجمة پوري سلطاني. تهران: انتشارات مرواريد.
· فروم اریک (1390). داشتن یا بودن. ترجمۀ اکبر تبریزی. انتشارات فیروزه. چاپ یازدهم.
· فکوهی ناصر (1384). چشمانداز فرهنگ عمومی و نظام دانشگاهی در جهان و در ایران. برگِ فرهنگ. فصلنامه مطالعات فرهنگی دانشگاه تهران: شماره 21، بهار و تابستان.
· فکوهی ناصر (1396). بوردیو و میدان دانشگاهی. دانش و دانشگاه. تهران. پژوهشگاه مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
· فکوهی ناصر (1398). همراه با باد. انتشارات اندیشه احسان.
· فکوهی ناصر (1399). زنها، شیرها، روباهها ... تاملاتی در بارۀ زنان، زنانگی و مسائل اجتماعی جنسیت. تهران: نشر ثالث.
· فوکو میشل (1378). مراقبت و تنبیه. تولد زندان چاپ دوم. ترجمه نیکو سرخوش و افشین جهاندیده. تهران: نشر نی.
· فوکو میشل (1381). الف. تاریخ جنون. ترجمۀ فاطمه ولیانی. تهران: نشر هرمس.
· فوکو میشل (1381). ب. دیرینه شناسی دانش. ترجمۀ عبدالقادر سواری. تهران: نشر گام نو.
· فوکو میشل (1392). تولد پزشکی بالینی. ترجمۀ فاطمه ولیانی. تهران: نشر ماهی.
· فلوبر گوستاو (1391). مادام بوواری. ترجمه مهدی سحابی. تهران:
نشر مرکز.
· کاپلان و سادوک، (1396). خلاصۀ روانپزشکی/ روان پزشکی بالینی. ویراست یازدهم. 2015. ترجمه مهدی گنجی. ویراستار دکتر حمزه گنجی. جلد سوم. تهران: نشر ساوالان.
· کازنو ژان (1367). جامعهشناسی وسایل ارتباط جمعی. ترجمۀ باقر ساروخانی و منوچهر محسنی. انتشارات اطلاعات. چاپ دوم. - کتاب هفته. (1389). کتاب، همچنان محصول محبوب جهانیان. شماره 227, شنبه 28 فروردین.
· کرینگ, دیویسون, نیل و جانسون (1394). آسیبشناسی روانی. (روانشناسی نابهنجاری) ترجمه حمید شمسی پور. تهران: انتشارات ارجمند.
· کنوبلاخ هوبرت (1390) مبانی جامعهشناسی معرفت. ترجمه کرامت اله راسخ. تهران: نشر نی.
· کوین ویلیامز (1398). فهم نظریه رسانهها. ترجمۀ احسان شاه قاسمی و گودرز میرانی. انتشارات جامعه شناسان.
· گلاسر ویلیام (1391). تئوری انتخاب. انتخاب آن زندگی که میخواهید و صمیمیت با کسانی که نیازمند ایشانید. ترجمۀ نورالدین رحمانیان. تهران: انتشارات آشیان.
· لازار ژوديت (1380). افكار عمومي. ترجمة مرتضي كتبي. تهران: نشر ني. چاپ اول.
· لوکاچ جورج (1388). جان و صورت. ترجمه رضا رضایی. تهران: نشر ماهی.
· - لوکاچ جورج (1396). تاریخ و آگاهی طبقاتی. ترجمه محمد جعفر پوینده. تهران: موسسه انتشارات بوتیمار آثار. چاپ اول.
· - مك گرا فيليپ (1383). مهارتهاي زندگي، برخورد مؤثر با مسائل زندگي. ترجمة مهدي قراچه داغي. تهران: نشر آسيم.
· ملکی خسرو (1395). نظریههای معاصر جامعهشناسی فرانسه. تهران: انتشارات جامعهشناسان.
· منادي مرتضي (1385). جامعهشناسي خانواده، تحليل روزمرگي و فضاي درون خانواده. تهران: نشر دانژه.
· منادي مرتضي (1386). مردم نگاری. فصلنامه حوزه و دانشگاه. پژوهشكده حوزه و دانشگاه. سال سیزدهم، شماره 51، تابستان.
· منادي مرتضي (1387). درآمدی جامعه شناختی بر جامعهپذیری. تهران: نشر جیحون.
· منادي مرتضي (1388). روند تغییرات فضاهای شهروندی جوانان ایران از 1371 الی 1385. فصلنامه مطالعات فرهنگی و ارتباطات. انجمن مطالعات فرهنگی و ارتباطات. سال پنجم، شماره 16، پاییز.
· منادی مرتضی (1391). الف. عوامل مؤثر بر بهبود زندگی خانوادگی. تهران: نشر آوای نور.
· منادی مرتضی (1391). ب. سرمایههای فرهنگی زنان و انتخاب کالاهای مصرفی غربی. فصلنامه فرهنگی تربیتی زنان و خانواده. دانشگاه امام حسین. سال هفتم. شماره 20. پاییز.
· منادی مرتضی (1392). الف. جوانان و نهادهای اجتماعی. رویکرد جامعه شناسی. تهران: انتشارات جامعهشناسان.
· منادی مرتضی (1392). ب. تعامل سبک زندگی زنان با میدانهای فرهنگی. مطالعۀ موردی تطبیقی تعدادی زنِ شاغل و خانهدار تهرانی. همایش سبک زندگی در ایران با تأکید بر تحولاتِ زندگی شهری. معاونت امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران: مرکز تحقیقات استراتژیک، پژوهشکدۀ تحقیقات راهبردی. سه شنببه 14 آبان 1392. تالار ایوان شمس.
· منادي مرتضي (1393). الف. اپیدمی طلاق. وبسایت خبری تحلیلی فرارو.
· منادی مرتضی (1393). ب. نقش سرمایههای زنان در رضایت از زندگی زناشویی. سومین همایش ملی آسیبهای اجتماعی زنان و خانواده. بابلسر، چهارشنبه 3 اردیبهشت 1393.
· منادی مرتضی (1394). الف. مردم نگاری خانواده. تهران: نشر آوای نور.
· منادي مرتضي (1394). ب. خانواده ایرانی در بحران است. وبسایت خبری تحلیلی فرارو.
· منادی مرتضی (1394). ج. روش پژوهش کیفی کاربردی در علوم اجتماعی و علوم رفتاری. با همکاری فاطمه عابدی و لیلا طالبزاده شوشتری. تهران: انتشارات جامعهشناسان.
· منادی مرتضی (1394). د. اپیدمی طلاق. سایت انسانشناسی و فرهنگ.
· منادی مرتضی (1395). الف. تعامل صاحبان قدرت و دستاندرکاران عرصۀ سینما و موضعگیری مردم. فصلنامه سینمایی فارابی، سینمای سیاسی، شماره 78. دوره بیستم، شماره دوم، پاییز. ص 52 - 31.
· منادی مرتضی (1395). ب. اگر نجنبیم، آیندهای سیاه در انتظار دانشگاه خواهد بود. مصاحبه با سایت فرارو. آذر.
· منادی مرتضی (1396). الگوپذیری جامعه از قهرمانان سینمایی. فصلنامه سینمایی فارابی، سینمای سیاسی، شماره 80. دوره 2، شماره 4، زمستان. ص 229.- 212
· منادی مرتضی (1398). شناخت و مهار بیماری آلزایمر. ضمیمه خانواده روزنامه اطلاعات. شنبه 14 دی سال نود و چهارم. شماره 27467. صفحه 7.
· منادی مرتضی (1399). الف. بیماری آلزایمر از منظر روانشناختی. دنیای سلامت. بهمن. ص 54 و 55.
· منادی مرتضی (1399). ب. شناخت و مهار آلزایمر. بررسی جامعه شناختی. تهران: نشر آوای نور.
· منادی مرتضی (1400). «فرهنگ پنهان» چگونه شکل میگیرد و چه مصایبی برای جامعه ایجاد میکند؟ رابطه معکوس «نفاق» و «وفاق». روزنامه ایران سال بیست و هفتم. شماره 7711. دوشنبه 8 شهریور 1400، صفحه 8.
· منادی مرتضی (1401). الف. از جادو درمانی تا کتابدرمانی. روزنامه اطلاعات، سال نود و ششم، یک شنبه یکم خرداد، شمارۀ 28117، صفحه 7.
· منادی مرتضی (1401). ب. پیدا و پنهان یک سبدِ خرید. روزنامه اطلاعات، سال نود و ششم، دو شنبه 13 تیر، شمارۀ 28152، صفحه 7.
· منادی مرتضی (1401). ج. انسان سوژه گونه. بررسی جامعهشناسی روانی. تهران: انتشارات اندیشه احسان.
· منادی مرتضی (1401). د. دومینوهای موفقیت و شکست در زندگیهای فردی و خانوادگی. روزنامه اطلاعات، سال نود و هفتم، سه شنبه 20 دی، شمارۀ 28303، صفحه 7.
· منادی مرتضی (1403). الف. سائق (غریزه)های سازنده و تخریبگر. ماهنامه رامش روان. خرداد.
· منادی مرتضی (1403). ب. اهمیت سرمایۀ روانی در موفقیت. ماهنامۀ ادبی هنری توتم. شمارۀ 26 آبان. ص 36 الی 31.
· منادی مرتضی (1403). ج. مدرسه گذری به دنیای دیگر. جایگاهی برای رُشد. مجلۀ فرهنگی هنری آنگاه. پاییز 1403. شماره 19. ص244 - 247.
· منادی مرتضی (1403). د. دستکاری ذهن. ماهنامۀ ادبی هنری توتم. شمارۀ 27 دی. ص 16 - 13.
· منادی مرتضی (1403). م. شانس و بدشناسی. در سایت انسان شناسی و فرهنگ.
· منادی مرتضی (1403). ن. خشونت پنهان. ماهنامۀ ادبی هنری توتم. شمارۀ 28 اسفند. ص 28 - 26.
· منادی مرتضی (1403). ی. رئوس عوامل توسعۀ پایدار. سایت انسان شناسی و فرهنگ. نوروزنامه 1403.
· منادی مرتضی (1403). و. قدرت زنان در خانواده. نگاهی پدیدارشناختی به دنیای تعدادی از زنان. تهران: انتشارات اندیشۀ احسان.
· منادی مرتضی (1404). فرهنگ و پِداگوژی. تهران: انتشارات دانش بنیاد.
· موشتوری آنتیگون (1386). جامعه شناسی مخاطب در حوزۀ فرهنگی و هنری. ترجمۀ حسین میرزایی. تهران: نشر نی.
· مورن ادگار (1393). درآمدی بر اندیشۀ پیچیده. چاپ اول ترجمۀ افشین جهاندیده. تهران: نشر نی..
· ناباکوف ولادیمیر (1389). مسخ فرانتس کافکا. در بارۀ مسخ. ترجمۀ فرزانه طاهری. تهران: انتشارات نیلوفر.
· نوذری حسینعلی (1384). نظریۀ انتقادی مکتب فرانکفورت در علوم اجتماعی و انسانی. تهران: نشر آگه.
· ویگوتسکی لوسمنوویچ (1371). اندیشه و زبان. ترجمه حبیبالله قاسم زاده. تهران: نشر فرهنگان.
· هال جان آر. و مری جونیتس (1390). فرهنگ از دیدگاه جامعهشناسی. ترجمه فریبرز مجیدی. تهران: انتشارات سروش. چاپ اول.
· هانتینگتون ساموئل پی. (1378). برخورد تمدنها و بازسازی نظم جهانی. ترجمۀ محمد علی حمیدرفیعی. تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی.
· هایدگر مارتین (1390). معنای تفکر چیست. ترجمۀ فرهاد سلمانیان. تهران: نشر مرکز.
· هلد ديويد و آنتوني مك گرو (1382). جهاني شدن و مخالفان آن. ترجمة مسعود كرباسيان. تهران: شركت انتشارات علمي و فرهنگي.
· همشهري روزنامه (1381). شماره 2883, 8 آبان.
· هینیک ناتالی (1384). جامعهشناسی هنر. ترجمه عبدالحسین نیک گهر. تهران: انتشارات آگه.
· يونسكو (1380). صنايع فرهنگي. (مانعي بر سر راه آينده فرهنگ). ترجمة مهرداد وحدتي. تهران: انتشارات موسسه پژوهشي نگاه معاصر با همكاري مركز گفتوگوي تمدنها.
منابع فرانسوی:
· Althusser Louis (1970). Idéologie et appareils idéologiques d’Etat. In : La Pensée, No 151, juin.
· Amouyel Philippe. (2020). Le guide Anti-Alzheimer. Paris, éditions Librairie Générale Francaise.
· Bastide Roger (1976). Sociologie des maladies mentales. Paris, éditions Flamarion.
· Bautrant Thierry (2017). Alzheimer. Peut-on combattre la maladie sans médicament ? Paris, éditions Alpen.
· Bazin Xavier (2018). Alzheimer : comment empêcher votre cerveau de se rider à partir de 50 ans. Genève (Suisse) – Novembre.
· Béliard Aude (2019). Entretien avec Madame Aude Béliard par le chercheur sur les maladies menteaux et Alzheimer. Paris.
· Béliard Aude (2019). Des familles bouleversées par la maladie d’Alzheimer. Variations sociales. Paris, éditions érès.
· Berger Peter et Thomas Luckmann (1986). La construction sociale de la réalité. Paris, éditions Meridiens Klincksieck.
· Bernstein Basil (1976). Langage et classes sociales. Codes socio - linguistiques et contrôle social. Présentation de Jean – Claude Chamboredon. Paris, Minuit. Le sens commun.
· Bonnet Anne Marie, Hergueta Thiery (2016). La Maladie de Parkinson au jour le jour Paris, éditions John Libbey.
· Bourdieu Pierre (1989). Le sens pratique. Paris, Les éditions de Minuits.
· Bourdieu Pierre (1996). La distinction, critique sociale du jugement. Paris, Les éditions de Minuits.
· Bredesen Dale (2024) La fin D’Alzheimer. Le Programme. Ed Thierrysoucar.
· Camp Cameron j. (2019). Alzheimer, une vie pleine de défis. Traduit de l’anglais par jérome Erkes et Loannie de Rossi. Paris, éditions esf.
· Charras Kevin (2020). Maladie d’Alzheimer et troubles apparentés. Paris, éditions In Presse.
· Ceccaldi Mathieu (2020). Maladie d'Alzheimer : causes, premiers symptômes, âge, traitements
· Croisile Bernard (2014). Alzheimer Que savoir ? Que crainte ? Qu’espérer ? Paris, éditions Odile Jacob.
· Curtay Jean-Paul (2023). Vous n’aurez pas Alzheimer. Paris, éditions LEDUC.
· Decelle Dominique-Alice (2013). Alzheimer. Le malade, sa famille et les soignants. Paris, Albin Michel.
· Dib Michel (2015). Perte de Mémoire ou Maladie d’Alzheimer ? Distinguer pour agir. Paris, éditions Josette Lyon.
· Dolto Françoise (1989). Tout est Langage. Edition Succés Du Livre.
· Dubois Bruno. (2019). Alzheimer. La Vérité sur la maladie du siècle. Paris, éditions Grasset.
· Durkheim Emile (1985). Education et Sociologie. Paris, PUF.
· Durkheim Emile (1986). De la division du travail social. Paris, P.U.F.
· Durkheim Emile (1990). L’évolution pédagogique en France. Paris, PUF.
· Durkheim Emile (1992). Les formes élémentaires de la vie religieuse. Paris, éditions PUF.
· Eustache Françis (2015). Alzheimer, Fatalité ou espoir ? Paris, éditions Inserm.
· Frisone Gloria (2024). Face à Alzheimer. L’Expérience de la Perte? CNRS Edition.
· Freud Sigmund (1989). A. Introduction à la Psychanalyse. Paris, Petit Bibliothéque Payot.
· Freud Sigmund (1989) B. Cinque psychanalyse. Paris, P.U.F.
· Foucault Michel (1977). Histoire de la Folie à l’âge classique. Paris, Edition Gallimard.
· Giraud Christophe (2017). L’Amour Réaliste. La nouvelle expérience amoureuse des jeunes femmes. Paris, éditions Armand Colin.
· Goffman Erving (1988). Les Rites d’interaction. Traduit de l’anglais par Alain Kihm. Paris, Les éditions de Minuits.
· Grosman Marie et Lenglet Roger (2014). Menace sur nos Neurones. Alzheimer, Parkinson…. Et ceux qui en profitent. Paris, Babel.
· Guy Alain (2015). Entretien avec Alain Guy par le chercheur sur la notion de Sujet. Paris.
· Guy Alain (2017). Entretien avec Alain Guy par le chercheur sur les maladies menteaux et Alzheimer. Paris.
· Guéguen Bernard, Chauvel Patrick, Touchon Jaxques (2005). Neurophysiologie des mémoires. Paris, éditions Elsevier.
· Hauw Jean-Jacques (2019). La Maladie D’Alzheimer. Paris, éditions, Que sais-je.
· Hess Rémi (1978). Centre et Péripherie. Paris, Privat.
· Hess Rémi et Christoph Wulf (1999). Parcours, Passages et Paradoxes de L’interculturel. Paris, Anthropos.
· Hof Christine (2006). Art-thérapie et maladie d’Alzheimer. Paris, Editions Chronique sociale.
· Hausser – Hauw Chantal (2016). Vivre avec la maladie de Parkinson. Paris, éditions Albin Michel.
· Lacan Jacques (1991). Le séminaire. Livre XVII. L’envers de la psychanalyse. Paris, Seuil.
· Ladoucette Olivier de, Bruno Dubois (2024). Alzheimer n’est pas une fatalité. Agir au plus tôt pour un cerveau en bonne santé. Edition Harper Collins.
· Lairez-Sosiewicz Vicole (2018). Concevoir des jeux de stimulation cognitive. Paris, éditions Chronique Sociale.
· Lapassade Georges (1991). L’ethnosociologie. Paris, Meridiens Klincksieck.
· Lapassade Georges (1997). L’entrée dans la vie, Essaie sur l’inachèvement de l’homme. Paris, Anthropos.
· Le Play Frédéric (1989). La Méthode Sociale. Paris, Meridiens Klincksieck.
· Lebouvier Thibaud, Blum David (2021). Lille : Pour la première fois, un essai clinique veut prouver l’efficacité de la caféine pour le traitement d’Alzheimer.
· Lefevre Véronique (2019).Que faire face à Alzheimer ? Paris, Edition du Rocher.
· Lesniewska Henryka (2014). Faire face à la maladie d’Alzheimer. Prévenir, surmonter, ralantir. Paris. Retz.
· Letitia Ngatch-Ribert (2012). Alzheimer : la construction sociale d'une maladie. Edition Dunod.
· Lourau René (1981). L'Analyse Institutionnelle. Paris, éditions de Minuit.
· Manceau Philipe (2019). La Maladie de Parkinson. Paris, éditions Ellipses.
· Merleau-Ponti Maurice (1962). Phénoménologie de la perception. Paris, éditions Galliimard.
· Mespouille Pascal. (2022). Alzheimer, Parkinson. Charcot,… éditions Mardaga.
· Micas Michèle (2017). Alzheimer. Les espoirs, les défis, les actions. Paris, éditions Josette Lyon.
· Georg Meisl (2021). Alzheimer : La cause de la progression de la maladie dans le cerveau découverte, selon une étude. publié dans « Science Advances«.
· Monadi Morteza (2011), Congrès La Recherche en éducation dans le monde, où en sommes – nous? Thèmes, méthodologies et politiques de recherche. 14– 17 Juin. UNESCO. Paris, Thème de la communication : Les effets de l’éducation dans la quotidienté des iraniennes.
· Nau Jean-Yves (2006). Un espoir de traitement pour enrayer la maladie de Huntington. Dans le hournale Le Monde le 6 Mars.
· Nehls Michael (2017). Guérir Alzheimer, Comprendre et agir à temps. Editions Acte Sud.
· Poirier Judes et Gauthier Serge (2013). La Maladie d’Alzheimer. Editions Le Livre de Poche.
· Tallandier
· Roumanoff Colette (2019). Alzheimer Une école de Bienveillance. Editions de la Martinière.
· Rubinstein Henri (2016). La vérité sur la maladie d’Alzheimer. Paris, PUF.
· Sarazin Marie. (2018). Comprendre, Soigner, Accompagner. La maladie d’Alzheimer. Editions
· Sender Elena (2018). Alzheimer, Les nouvelles voies de recherche. In : Sciences et Avenir. Septembre, No 859.
· Singly François de (2000). Libres ensemble. L'individualisme dans la vie commune. Paris, éditions Nathan.
· Singly François de (2004). Fortune et infortune de la famille. Paris, éditions Quadrige, PUF.
· Singly François de (2007). Le lien familial en crise. Paris, Editions Rue D’ULM.
· Singly François de (2011). Séparée. Vivre l’expérience de la rupture. Paris, éditions Armand Colin.
· Singly François de (2016). Le soi, le couple et la famille. Paris, éditions Armand Colin.
· Verny Marc (2017). La Maladie Alzheimer. Paris, Editions Solar.
· Verny Marc (2018). La Maladie Alzheimer. Nouvelle Edition. Paris, Editions Solar.
· Zola Emil (1993). Nana. Paris, Grands textes classiques.