کتاب "راهنمای ارزیابی پروژه طرح و پرتفولیو" اثر مهندس سید مهدی بنی جمالی و دکتر مسعود تدین، بهعنوان مرجعی جامع برای علاقهمندان به مدیریت پروژه و ارزیابی جوایز ملی، به بررسی عمیق فرآیند ارزیابی و چالشهای آن میپردازد. این اثر با تمرکز بر تجربیات بیش از سی ساله نویسندگان در عرصه ارزیابی پروژهها و استفاده از مستندات انجمن مدیریت پروژه ایران و جوایز بینالمللی، به خوانندگان کمک میکند تا با مفاهیم نوین مدیریت پروژه و مهارتهای لازم برای ارزیابی آشنا شوند. این کتاب، نهتنها راهنمایی برای ارزیابان و مدیران پروژه است، بلکه منبعی ارزشمند برای دانشجویان و اساتید رشتههای مرتبط نیز محسوب میشود.
با توجه به تغییرات سریع دنیای کسبوکار و اهمیت روزافزون پروژهها در مدیریت تغییرات، این کتاب میتواند بهعنوان نقشهراهی عملی برای بهبود فرآیندهای ارزیابی و مدیریت پروژه در سازمانهای پروژهمحور عمل کند. در هر فصل، از تعاریف بنیادی تا جزئیات اجرایی، بهصورت دقیق و کاربردی به تشریح فرآیند ارزیابی پرداخته شده است.
برای علاقهمندان به حوزه مدیریت پروژه و ارزیابی، مطالعه این اثر یک ضرورت است.
این اثر، پس از انتشار نسخه نخست، به بررسی پروژه راهنمای ارزیابان جایزه ملی مدیریت پروژه و تغییرات ایجاد شده در مدل جایزه از دوره نهم میپردازد و به علاقهمندان ارائه میشود. نویسندگان این کتاب، در ارزیابی تمام دورههای این جایزه، در نقشهای مختلفی همچون ارزیاب، عضو کمیته تخصصی، رئیس کمیته، عضو شورای عالی و داور، فعالیت کردهاند و تجربه همکاری با جوایز متنوع را دارند. این حضور مستمر و بیش از سی سال کار در پروژههای کلان کشور، به همراه استقبال گرم خوانندگان از نسخه اول، ما را به تهیه نسخه دوم تشویق کرد.
در این کتاب، به غیر از راهنماهای جایزه بینالمللی مدیریت پروژه IPMA، مستندات انجمن مدیریت پروژه ایران نیز در خصوص چالشها و مشکلات ارزیابان و سرارزیابان در مراحل مختلف این جایزه و درسهای آموختهشده گنجانده شده است.
این اثر نتیجه تجربیات و درسآموختههای ناشی از ارزیابی پیشنهادات ارائهشده توسط خوانندگان است که میتواند مرجعی برای متقاضیان ارزیابی جایزه ملی مدیریت پروژه (و حتی ارزیابی جوایز دیگر)، مدرسان دورههای مرتبط، مشاوران سازمانها، اساتید و دانشجویان رشتههای مرتبط و پروژههای متقاضی در این جایزه باشد. به عنوان یک نقشه راه جامع و دقیق، این کتاب خوانندگان را بهطور عملی در مسیر ارزیابی پروژهها هدایت میکند. عواملی که در ارزیابی پروژهها تأثیرگذار هستند، معرفی و بهکارگیری آنها موجب بهبود مدیریت و رهبری تیمهای ارزیابی و بهینهتر و دقیقتر انجام دادن فرآیند ارزیابی خواهد شد.
نویسندگان همچنین موفق به تدوین و انتشار کتابی مکمل تحت عنوان راهنمای تدوین اظهارنامه شدهاند که به زودی در اختیار علاقهمندان قرار خواهد گرفت.
پیشگفتار کتاب (چاپ دوم)
امروزه، اهمیت پروژهها بیش از پیش در حوزۀ کسبوکار افزایش یافته است. در دنیایی که به سرعت در حال تغییر است، پروژهها ابزاری کارا برای مدیریت و اجرای تغییرات سازمانی، رقابت در بازار، نوآوری و بهبود فرایندها و خدمات هستند. مدیریت پروژه، یکی از مهارتهای کلیدی برای رهبران و مدیران عصر مدرن است.
سازمانهای پروژهمحور در دریای پر تلاطم جایگاه مهم ذینفعان، با مدیریت ریسکها، نگاه و اهمیت مسائل زیستمحیطی و پررنگ شدن مسئولیت اجتماعی در بستر تغییرات فناوری، از جمله واقعیت مجازی (VR)، هوش مصنوعی (AI)، پرینت سهبعدی، مدلسازی اطلاعات ساختوساز (BIM) و... در حال فعالیت هستند.
امروزه روشهای متعددی برای خودارزیابی و ارزیابی سازمانی مطرح شده است. با توجه به ویژگیهای منحصر به فرد هر پروژه، ارزیابی و مقایسه آنها کاری دشوار و ضروری است.
از سوی دیگر، جهان و دنیای مدیریت پروژه از معیارهای کلاسیک مثلث موفقیت پروژه (زمان، هزینه و کیفیت) گذر کرده و مفاهیم جدید و عمیقتری مانند پایداری، ریسک، مسئولیت اجتماعی، چابکی و... را نیز ملاک ارزیابی قرار داده است.
مدل PEB یکی از متدهای ارزیابی کارآمد و تجربهشده مدیریت پروژه در سازمانهای پروژهمحور است.
فرایند دشوار ارزیابی ویژگیهای خاصی دارد، مانند:
- ارزیابی کاری تیمی، داوطلبانه و بدون منافع مادی برای ارزیابان است.
- تیم ارزیابی توسط انجمن مدیریت پروژه با لحاظ شرایط انتخاب میشود.
- ارزیابان از سازمانهای مختلف با سوابق و تجربیات متفاوت در مدت کوتاه (حدود 3 ماه) در تیم ارزیابی با هم کار میکنند.
به این دلایل، اعضای تیم ارزیابی بایستی دانش و مهارتهایی ـ از جمله موارد زیر ـ را داشته باشند:
- مهارتهای نرم (کار تیمی، انعطافپذیری، اخلاق حرفهای، مذاکره و...)
- شناخت انواع پروژهها و ارکان آنها
- شناخت کامل مدل ارزیابی توانایی ارزیابی، مرور مستندات، مصاحبه و...
پس از انتشار چاپ اول کتاب و استقبال مخاطبان و تغییر مدل از PEM به PEB، بر آن شدیم تا چاپ دوم را با تغییرات انجام دهیم. در این نسخه به مهارتهای نرم منطبق با استاندارد ICB، موضوع پایداری و... پرداختهایم. بدیهی است نقدها و پیشنهادهای خوانندگان کتاب برای ما مغتنم است و قدردان آنها هستیم.
نویسندگان این کتاب توفیق شرکت در ارزیابی تمام ادوار جایزه ملی مدیریت پروژه ایران و ارزیابی جوایز دیگر را داشتهاند. این حضور بیوقفه در ارزیابیها و تجربۀ کار نزدیک به سه دهه در سطح پروژههای کلان کشور ما را برآن داشت تا یک کتاب راهنما برای ارزیابان، سازمانهای متقاضی و علاقهمندان به فرایند ارزیابی تهیه نماییم.
در این کتاب، علاوه بر استفاده از راهنماهای جایزه بینالمللی مدیریت پروژه IPMA، مستندات انجمن مدیریت پروژه ایران، از مسائل و مشکلات ارزیابان و سرارزیابان در مراحل مختلف جایزه و درسآموختهها بهره برده شده است.
این کتاب حاصل تجربیات و درسآموختههای بسیاری است که ایدهها و تجربیات آن به سادگی قابل انتقال به ارزیابان است و در همۀ ارزیابیها (حتی ارزیابیهای جوایز دیگر) و سازمانها و پروژهها کاربرد دارد. این کتاب به سان نقشة مفصّل و کاملی عمل میکند که خوانندگان خود را به سمت ارزیابی پروژهها در حالی رهنمون میسازد که علائم اخطار و هشداردهنده را به خوبی در بر دارد.
این کتاب، عواملی که در جهت ارزیابی پروژهها نقش مؤثری دارند را ارائه داده است و استفاده از آن سبب بهبود مدیریت و رهبری تیمهای ارزیابی و اجرای هرچه بهتر و دقیقتر فرایند ارزیابی در پروژهها و سازمانها خواهد شد. این کتاب منبع ارزشمندی برای تمامی ارزیابان، سرارزیابان، کمیتۀ داوران جایزه، مدیران پروژهها، دانشجویان و سازمانهای متقاضی است.
برای تهیۀ این کتاب از تجمیع نظرات و درسآموختههای دورههای ارزیابی (موارد و مسائلی که در ادوار قبل ارزیابان، سرارزیابان و متقاضیان درگیر آن بودهاند و نتیجۀ آن مستقیماً روی نتایج ارزیابی پروژهها تأثیرگذار بوده است)، نظرات ارزیابان جایزه، افراد سازمانهای متقاضی ارزیابیشونده، گردآوری، عارضهیابی و... بهره گرفته شده است.
این کتاب برای مخاطبان زیر میتواند مفید باشد:
- مدیران و کارشناسان شرکتهای پروژهمحور
- سازمانهای متقاضی شرکت در فرایند جایزۀ ملی مدیریت پروژه PEB
- اساتید دانشگاه مرتبط با مباحث ارزیابی و مدیریت پروژه
- مشاوران و مدرسان مرتبط با موضوعهای مدیریتی، مدیریت پروژه و...
- ارزیابان سایر جوایز ملی
- دانشجویان رشتههای مرتبط
این کتاب شامل شش فصل است. در فصل اول (دربارۀ ارزیابی) به تعریف ارزیابی و تفاوت آن با ممیزی و بازرسی، آشنایی با مدل PEB، ارزیابی در مدل تعالی پروژه، آشنایی با مدل PEB، مفهوم تعالی پروژه، ارزشهای بنیادین مدل PEB، مفاهیم کلیدی مبنای تعالی (بهبود مستمر، پایداری و...)، معیارهای مدل PEB و... پرداخته شده است.
در فصل دوم (شایستگیهای عمومی ارزیابان) به ویژگیهای رسمی ارزیابان جایزه، وظایف عمومی ارزیابان، ویژگیهای رسمی سرارزیاب و وظایف عمومی سرارزیاب و شایستگیهای فردی ارزیابان مطابق ICB پرداخته شده است.
در فصل سوم (قبل از ارزیابی/ پس از تعیین تیم ارزیابی/ قبل از سایت ویزیت) به موضوعاتی از قبیل: تشکیل تیم ارزیابی، ارزیابی فردی و گروهی، جلسۀ معرفی تیمهای ارزیابی، ارزیابی انفرادی، جلسۀ حضوری/ مجازی تیم قبل از سایت ویزیت و وظایف ارزیابان قبل از سایت ویزیت پرداخته شده است.
در فصل چهارم (بازدید میدانی Site Visit (SV) سایت ویزیت) به مباحثی از جمله: گامهای فرایند بازدید، سایت ویزیت دفتر مرکزی (جلسه افتتاحیه، برگزاری جلسات)، بازدید از پروژه، سایت ویزیت کارگاه/ سایت/ یارد/...، وظایف سرارزیاب و ارزیابان در سایت ویزیت، تعهدات پروژه متقاضی و... پرداخته شده است.
در فصل پنجم (جلسات اجماع) موضوعهای نحوۀ برگزاری جلسات، وظایف سرارزیاب و ارزیابان در جلسات اجماع، نکات مهم در تهیۀ گزارش اول و دوم هیئت ژوری (کمیته داوران)، وظایف سرارزیاب و ارزیابان در تهیۀ گزارشها و... ارائه شده است.
در فصل ششم (گزارش بازخورد/ الگوبرداری) به مباحث گامهای تهیۀ گزارش، ساختار کلی گزارش، نکات مهم در نگارش گزارش بازخورد و... پرداخته شده است.
دو پیوست مهم در این کتاب آمده است که عبارتند از:
- پیوست شماره یک: تاریخچۀ مدل تعالی/ معرفی جوایز انجمن مدیریت پروژۀ ایران
- پیوست شماره دو: تشریح فایل (TLA Team Lead Assessor) ارزیاب
فهرست کتاب
فصل ۱: دربارۀ ارزیابی ۱
۱-۱: سیر تکامل کیفیت و تعالی ۲
۱-۲: آشنایی با مدل جایزه تاریخچه مدل تعالی پروژه (Project Excellence Model) (پیوست شماره یک تاریخچه مدل تعالی/ معرفی جوایز انجمن مدیریت پروژه ایران) ۳
۱-۳: آشنایی با مدل PEB ۴
۱-۳-۱: مفهوم تعالی پروژه ۵
۱-۳-۲: ارزشهای بنیادین مدل PEB ۵
۱-۳-۳: مفاهیم کلیدی مبنای تعالی (بهبود مستمر، پایداری و ...) ۶
۱-۳-۴: ارتباط و پیوند بین PEB با OCB و ICB ۱۱
۱-۳-۵: اهداف، کاربران و کاربردهای PEB ۱۴
۱-۳-۶: معیارهای مدل PEB ۱۵
۱-۳-۷: معرفی جایزۀ ملی مدیریت پروژه ۳۹
۱-۴: ارزیابی در مدل تعالی پروژه (PEB) - کلیات ۴۲
۱-۴-۱: بازرسی، ممیزی و ارزیابی ۴۲
۱-۴-۲: نحوه ارزیابی معیارها در حوزههای A و B ۴۴
۱-۴-۳: جدول امتیازدهی معیارها در حوزههای C1 الی C3 ۴۷
۱-۴-۴: نحوۀ ارزیابی معیارها در حوزه C4 ۴۸
۱-۴-۵: نتایج ارزیابی PEB ۴۹
فصل ۲: شایستگیهای عمومی ارزیابان ۵۳
۲-۱: شرایط لازم ارزیابان جایزه ۵۴
۲-۲: ویژگیهای عمومی ارزیابان ۵۴
۲-۳: شایستگیهای فردی ارزیابان مطابق ICB ۵۵
۲-۴: وظایف عمومی ارزیابان و شرایط و الزامات فعالیتهای ارزیابان ۶۱
۲-۵: ویژگیهای رسمی سرارزیاب ۶۳
۲-۵-۱: شرایط لازم سرارزیاب ۶۳
۲-۵-۲: وظایف عمومی سرارزیاب ۶۴
۲-۶: رازداری و محرمانگی ۶۵
فصل ۳: فعالیتهای قبل از ارزیابی / پس از تعیین تیم ارزیابی / قبل از سایت ویزیت ۶۷
۳-۱: جلسه معرفی تیمهای ارزیابی: مرحله آشنایی با تیم ارزیابی ۶۷
۳-۲: قبل از سایت ویزیت ۶۹
۳-۲-۱: ارزیابی انفرادی ۶۹
۳-۲-۲: جلسۀ حضوری / مجازی تیم ۷۱
۳-۲-۳: نتیجۀ ارزیابی اولیه و اولین جلسۀ کمیته داوران (هیئت ژوری) ۷۲
۳-۳: وظایف سرارزیاب قبل از سایت ویزیت ۷۲
۳-۳-۱: تهیۀ برنامه زمانبندی با مشارکت نمایندۀ پروژه ۷۵
۳-۴: وظایف ارزیابان قبل از سایت ویزیت ۷۶
۳-۵: نکات مهم در تهیه گزارش اول هیئت ژوری (کمیته داوران) ۷۶
۳-۶: جلسه کمیته داوران ۷۷
۳-۷: تجربیات ۷۸
۳-۷-۱: وظایف ارزیابان پس از تهیۀ برنامۀ زمانبندی ۷۹
فصل ۴: فعالیتهای Site Visit (SV) سایت ویزیت ۸۱
۴-۱: بازدید از پروژه و تصمیم نهایی کمیته داوران ۸۲
۴-۲: مرحلۀ بازدید از محل پروژه ۸۳
۴-۳: تعهدات سازمان / پروژه متقاضی ۸۳
۴-۳-۱: سفر ۸۴
۴-۳-۲: هماهنگیهای لازم برای بازدید ۸۴
۴-۴: سایت ویزیت دفتر مرکزی ۸۵
۴-۴-۱: جلسه افتتاحیه ۸۵
۴-۴-۲: برگزاری جلسات ۸۷
۴-۴-۳: نکات مهم ۸۸
۴-۵: سایت ویزیت کارگاه / سایت / یارد / ... ۸۸
۴-۵-۱: گامهای فرایند بازدید ۸۸
۴-۵-۲: بازدید از پروژه ۸۹
۴-۵-۳: ارزیابان باید بر روی موارد زیر توافق داشته باشند ۹۰
۴-۵-۴: وظایف سرارزیاب در بازدید ۹۰
۴-۵-۵: وظایف ارزیابان در سایت ویزیت (بایدها و نبایدها) ۹۲
۴-۶: نکات مهم ۹۳
فصل ۵: فعالیتهای جلسات اجماع ۹۵
۵-۱: نحوۀ برگزاری جلسات اجماع ۹۶
۵-۲: وظایف سرارزیاب در جلسات اجماع ۹۶
۵-۳: وظایف ارزیابان در جلسات اجماع ۹۷
۵-۴: نکات مهم در تهیه گزارش دوم هیئت ژوری (کمیته داوران) ۹۷
۵-۵: گزارش بازخورد / الگوبرداری ۹۸
فصل ۶: گزارش بازخورد / الگوبرداری (Feedback / Benchmark Report) ۱۰۱
۶-۱: گامهای تهیۀ گزارش بازخورد ۱۰۲
۶-۲: ساختار کلی گزارش بازخورد ۱۰۳
۶-۳: نکات مهم در نگارش گزارش بازخورد ۱۰۴
۶-۳-۱: نمونههایی از جملاتی که در گزارش بازخورد ثبت میشود ۱۰۵
۶-۳-۲: اشتباهات معمول در تهیه گزارش بازخورد ۱۰۷
پیوست ۱: تاریخچۀ مدل تعالی / معرفی جوایز انجمن مدیریت پروژه ایران ۱۰۹
۱-۲: ساختار و حوزههای فعالیت انجمن ۱۱۲
گواهینامههای حرفهای ۱۱۴
گواهینامۀ بینالمللی مدیریت پروژه ۴ سطحی ۱۱۴
سطح A ۱۱۵
سطح B ۱۱۶
سطح C ۱۱۶
جایزۀ ملی پژوهش برتر ۱۱۷
نحوۀ برگزاری رقابتها ۱۱۸
جایزۀ مدیر پروژۀ برتر PMY ۱۱۸
جایزۀ مدیر پروژۀ برتر جهان ۱۱۹
مسابقات بخش جوانان ۱۱۹
مسابقات مجازی مدیریت پروژه ۱۱۹
مسابقات ملی دانشجویان مدیریت پروژه (PMC): ۱۲۰
مسابقات مدیر پروژه جوان برتر (YPMY) ۱۲۱
پیوست ۲: تشریح فایل TLA ارزیابی ۱۲۳
ارزیابی فردی - تجمیع اطلاعات ارزیابان ۱۲۵
جلسه مجازی تیم و تهیۀ اولین گزارش داوران ۱۲۷
نتایج بازدید از سایت و تهیه گزارش دوم داوران ۱۲۹
منابع و ماخذ ۱۶۱
واژهنامه ۱۶۳