پیشگفتار 
 
موضوع ایمنی بیمار یک مفهوم جدید برای سازمان¬های ارائه¬دهنده خدمات بهداشتی – درمانی نیست، اما توجه به این موضوع بعد از گزارش انستیتو پزشکی (IOM) آمریکا "To Err is Human: Building a Safer Health System: A New Health System for the 21st Century"  (بین 44 الی 98 هزار بیمار هر ساله در آمریکا بعلت رویدادهای نامطلوب  قابل پیشگیری جان خود را از دست می¬دهند ( بعنوان بخشی از این گزارش)) در سال 1999مورد تمرکز بیشتری قرار گرفت. نتایج این گزارش در مطالعات مختلف انجام شده در آمریکا، کانادا، استرالیا، نیوزلند، دانمارک و بریتانیا نیز مورد تائید قرار گرفت. این گزارش سبب ایجاد یک تاثیر شگرف در عموم جامعه و رسانه-ها به مانند تاثیری که بر سیاست¬گذران خدمات بهداشتی درمانی داشت، گردید. تاثیر این گزارش تا حدی بود که موضوع ایمنی بیمار بلافاصله به عنوان یک اولویت ملی در ایالات متحده آمریکا و یکی از اولویت¬های اصلی سازمان بهداشت جهانی (WHO) در تمام کشورها اعلام شد. پس از این رویداد، مراکز و سازمانهای متعددی در جهت پیاده سازی اصول و استانداردهای ایمنی بیمار در مراکز خدمات بهداشتی درمانی راه اندازی شد. مطالعات انجام شده در کانادا و دانمارک نشان داده است که به ترتیب 9% و %5/7 از کل پذیرش¬های صورت گرفته در بیمارستانها، متحمل رویدادهای نامطلوب می¬گردند که 40% آنها در هر دو مطالعه قابل اجتناب می¬باشند. نتایج مطالعه¬ای نشان داده است که ریسک کلی تلفات انسانی در سازمان¬های بهداشتی درمانی اندکی بیشتر از حوادث رانندگی و حدود 1000 برابر بیشتر از صنایع شمیایی فرآیندی، هسته¬ای و صنایع حمل و نقل هوایی می¬¬باشد.
بعضی از سازمانهای فعال در ارائه خدمات بهداشت و درمان، معتقداند که بهتر است ایمنی بیمار به یک استاندارد جدید برای کیفیت مراقبت (یک مراقبت عاری از هر گونه آسیب غیر عمدی در هر محیط ارائه دهنده خدمات بهداشتی درمانی) تبدیل شود، و همچنین بر این باورند که ایمنی بیمار، بخش بسیار حیاتی کیفیت خدمات بهداشتی درمانی می¬باشد.
هر چند در یک دهه اخیر سازمانهای محلی، ملی و بین¬المللی زیادی به منظور پیشرفت ایمنی بیمار و کاهش ریسک مرگ و میر و آسیب به بیمار شروع به فعالیت نموده است. با این¬حال، علی¬رغم اینکه پیشرفت¬های زیادی در زمینه ایمنی بیمار صورت گرفته است، اما سوالات زیادی در مورد فعالیت¬های روتین بهبود ایمنی بیمار  و انتخاب بهترین روش انجام این فعالیت¬ها باقی مانده است. به عبارتی دیگر، امروزه شواهدی معتبری دال بر وجود یک تعداد از فعالیت وجود دارد که در صورت انجام آنها مراقبت بیمار و ایمنی آن بهبود چشمگیری خواهد یافت.
 در سال 1387 نویسنده اول کتاب در کنکاش موضوع مناسب جهت انجام رساله مقطع کارشناسی ارشد خود، با موضوع ایمنی بیمار آشنا شد. سپس مطالعه مقالات و کتابهای متعدد لاتین ایمنی بیمار، انجام چند پژوهش میدانی و مشارکت در استقرار استانداردهای ایمنی بیمار در یکی از بیمارستان¬های وزارت نفت سبب آشنایی هر چه بیشتر ایشان با این موضوع شد. در نهایت با توجه به فقدان کتاب جامع در خصوص ایمنی بیمار در کشور، ضرورت استقرار استاندارهای آن در بیمارستانها و پیشگیری از رویدادهای نامطلوب در هنگام ارائه خدمات درمانی، نویسندگان این اثر تصمیم گرفتند با نگارش کتاب حاضر قدم كوچكي در بهبود ایمنی بیمار در کشور عزیزمان بردارند.
هدف این کتاب فراهم آوردن دانش تئوری به همراه ابزار و مثالهای متعدد مرتبط با ایمنی بیمار برای توجه و استقرار بیشتر اصول و استانداردهای آن در تمام محیط¬های مختلف ارائه دهنده خدمات بهداشتی درمانی می¬باشد.
این کتاب در پنج بخش و 23 فصل نگارش شده است. بخش اول (مقدمه ای بر ایمنی بیمار و خطاهای پزشکی)، بخش دوم (انواع خطاهای پزشکی) و بخش سوم (راهکارها) می¬باشد. سه بخش فوق ترجمه کتاب "درک ایمنی بیمار " تالیف پرفسور  Wachter (دانشگاه کالیفرنیا، سانفرانسیسکو) می¬باشد. بخش چهارم مربوط به (مدیریت ریسک در بیمارستان) می¬باشد که در فصل اول مفهوم و مراحل مدیریت ریسک و در فصل دوم این بخش به طور اختصاصی روش "تجزیه و تحلیل حالات شکست و اثرات ناشی از آن در بخش سلامت (HFMEA)" به همراه تشریح کامل چند مثال کاربردی آورده شده است. این روش در حال حاضر کاربردی¬ترین و اختصاصی¬ترین روش شناسایی مخاطرات و ارزیابی ریسک سلامت و ایمنی در مراکز ارائه دهنده خدمات بهداشتی درمانی می¬باشد. فصل سوم این بخش به استانداردهای بیمارستان¬های دوستدار ایمنی بیمار اختصاص داده شده است. بخش آخر کتاب دربرگیرنده پیوست¬ها می¬باشد که شامل  : 1) شاخص-های ایمنی بیمار، 2)پرسشنامه پیمایش فرهنگ ایمنی بیمار 3) پرسشنامه ارزیابی جو ایمنی پرستاران 4) کاربرگ¬های روش HFMEA و مثال برای سیستم¬های هشدار بیمار در ICU  5) لیست کتابهای کلیدی، گزارشات، سری¬ها و وب سایت¬های ایمنی بیمار می¬باشد.
در ضمن برخود لازم می¬دانیم از آقای بهرام حصاری (کارشناس پرستاری) که در ترجمه چهار فصل از کتاب حاضر نقش زیادی داشتند و همچنین از خانم الهام رحمانپور که در ویراستاری انگلیسی این کتاب به ما کمک ارزشمندی داشتند کمال تشکر و قدردانی بعمل آوریم.
این کتاب برای طیف وسیعی از دانش آموختگان، دانشجویان و شاغلین عزیز مرتبط با مهندسی بهداشت حرفه¬ای، مهندسی ایمنی، مدیریت بهداشت، ایمنی و محیط زیست، کلیه پرسنل درمانی به ویژه پرستاران، پزشکان عمومی و تخصصی و سایر کارشناسان بالینی جهت ارائه خدمات بهداشتی درمانی با سطح ایمنی بالای و همچنین شناسایی و ارزیابی ریسک مخاطرات مرتبط با ایمنی بیمار در محیط کار کاربرد دارد. همچنین این کتاب می¬تواند برای اهداف تدریس دانشگاهی، انجام پروژه¬ها و پژوهش¬های کاربردی ارزیابی ایمنی و ریسک بیمار در مراکز بهداشتی درمانی نیز استفاده گردد.
اگر چه در تدوین این کتاب با بهره¬گیری از دانش و تجربه نزدیکترین تخصص¬های مرتبط نهایت سعی برای رفع اشکالات بعمل آمده است، ولیکن ممکن است در آن کاستی¬هایی وجود داشته باشد. لذا از همکاران، دانش پژوهان و اساتید محترم تقاضا داریم که کاستی¬های موجود را از جنبه¬های علمی یا نگارشی به نشانی الکترونیکی smlzarei65@gmail.com ارسال نمایند تا انشاءالله در چاپ¬های بعدی این نواقص برطرف گردد. امیدواریم این اثر ناچیز مورد رضایت خداوند منان و متخصصین کشور عزیزمان قرار گیرد.
 
نویسندگان:
اسماعیل زارعی (دانشجوی دکترای مهندسی ایمنی، دانشگاه ع پ همدان)
علی درمحمدی (مربی هیات علمی مهندسی بهداشت حرفه¬ای، دانشگاه ع پ بیرجند)
ریحانه اکبری (دانشجوی کارشناسی ارشد پرستاری، دانشگاه ع پ مشهد) 
دکتر محمد جواد جعفری (استاد مهندسی بهداشت حرفه ای، دانشگاه ع پ شهید بهشتی)
دکتر ایرج محمدفام (دانشیار مهندسی بهداشت حرفه¬ای، دانشگاه ع پ همدان)
اردیبهشت 95
 
 
فهرست مطالب
 
 فصل 1         مقدمه    1
بخش 1    مقدمه‌ای بر ایمنی بیمار و خطاهای پزشکی    9
 فصل 2         ماهیت و تکرارپذیری خطاهای پزشکی و رویدادهای نامطلوب    11
2.1    رويدادهای نامطلوب، رويدادهای نامطلوب قابل پيشگيری و خطاها    12
2.2    چالش¬های اندازه¬گيری خطاها و ايمنی    15
2.3    تکرارپذيري و اثرات خطاها    19
 فصل 3         اصول بنیادی ایمنی بیمار    25
3.1    رويكرد نوین ایمنی بيمار تفکر سيستمی و مدل پنیرسوئیسی    26
3.2    لغزش¬ها در مقابل اشتباهات    27
3.3    اصول كلي استراتژی¬هاي بهبود ايمني بيمار    30
بخش 2    انواع خطاهای پزشکی    35
 فصل 4         خطاهای دارویی     37
4.1    برخی از مفاهيم و واژه¬های اساسی    38
4.2   راهکارهايي برای کاهش خطاهای دارويي    42
4.3    کنترل¬های دو مرحله¬ای    44
4.4    تهیه دوز واحد    44
4.5    حذف داروهای پر خطر از محل¬های معین    45
4.6    استفاده از داروساز بالینی    45
4.7    بررسی معضل تشابه داروها    46
فصل 5          خطاهای جراحی    51
5.1    برخی از مفاهیم و واژگان اساسی    52
5.2    ایمنی بیمار در بیهوشی    53
5.3    جراحی بر روی موضع اشتباه/ جراحی بر روی بیمار اشتباه    55
5.4    باند و ابزار جا مانده در جراحی    57
فصل 6         خطاهای تشخیصی    63
6.1    برخی مفاهیم و اصطلاحات اولیه    64
6.2    انفارکتوس قلبی نادیده گرفته شده، یک خطای تشخیصی رایج    65
6.3    خطاهای شناختی: تست فرضیه تکراری ، استنتاج بیزوی (بیزین)    66
6.4    ارتقاء استدلالات شناختی    68
فصل 7         مهندسی عوامل انسانی و خطاها در کنش‌های بین ماشین و انسان    71
7.1    مقدمه    72
7.2    مهندسی عوامل  انسانی    73
7.3    تست قابلیت استفاده و تجزیه تحلیل ذهنی    74
فصل 8         خطاهای جابجایی و دست به دست کردن (بیمار)    79
8.1    مقدمه    80
8.2    برخی از اصطلاحات و مفاهیم اولیه    81
8.3    بهترین شیوه¬های تحویل فرد به فرد    82
8.4    بهترین شیوه‌های تحویل مکان به مکان    83
فصل 9         کار تیمی و خطاهای ارتباطی    89
9.1    مقدمه    90
9.2    برخی اصطلاحات و مفاهیم اولیه    90
9.3    نقش کار گروهی در مراقبت¬های پزشکی    91
9.4    تیم¬های ثابت در برابر تیم¬های سیار    92
9.5    کار تیمی و استراتژی¬های ارتباطی    93
 فصل 10         عفونت‌های اکتسابی    97
10.1    مفاهیم کلی و اپیدمیولوژی    98
10.2    عفونت¬های محل جراحی    99
10.3    پنومونی یا عفونت¬های مرتبط با تهویه مکانیکی (VAP)    99
10.4    عفونت¬های جریان خون مرتبط با کاتتر (CR-BSI)    101
10.5    عفونت¬های دستگاه ادراری مرتبط با مراقبت‌های بهداشتی    103
10.6    ایمنی بیمار از نگرش به عفونت¬های اکتسابی بیمارستان چه چیزهایی می¬تواند بیاموزد؟    103
 فصل 11         سایرعوارض مراقبت‌های بهداشت و درمان    107
11.1    مفاهیم کلی    108
11.2    پیشگیری از ترومبوآمبولی¬های وریدی    108
11.3    پیشگیری اززخم¬های فشاری    109
11.4    پیشگیری ازسقوط     110
فصل 12         ایمنی بیمار در مکان‌های سرپایی (مطب‌ها)    115
12.1    مفاهیم کلی و همه¬گیرشناسی    116
12.2    بیمارستان در مقایسه با مطب¬ها    116
بخش 3     راهکارها    123
فصل 13         راهکارها    125
13.1    مشکل اطلاعات مراقبت¬هاي بهداشتي درماني    126
13.2    سوابق پزشکی الكترونيكي    129
13.3    ثبت کامپیوتری دستورات ارائه¬دهندگان خدمات    130
13.4    راه¬حل¬های دیگرفناوری اطلاعات برای ایمنی    134
13.5    حمایت از تصمیم¬گیری کامپیوتری    137
13.6    راه¬حل¬های فناوری اطلاعات برای ارتقای صحت تشخیص    138
13.7    چالش¬های کامپیوتری کردن    139
 فصل 14         سیستم‌های گزارش¬دهی، تحقیق حوادث و سایر روش‌های درک مسایل ایمنی    145
14.1    چشم انداز کلی    146
14.2    سیستم¬های گزارشی¬دهی    148
14.3    سیستم¬های گزارش¬دهی حوادث بیمارستان    149
14.4    گزارش¬هایی به موسسات خارج از سازمان¬های بهداشت و درمان    150
14.5    تحلیل ریشه¬ای علت و روش¬های دیگر بررسی حوادث    152
14.6    کنفرانس¬های مرگ و میر و مریضی (M&M)    154
14.7    روش¬های دیگر دریافت مشکلات ایمنی    155
 فصل 15         ایجاد فرهنگ ایمنی    161
15.1    چشم انداز کلی    162
15.2    فرهنگ انتظارات پایین    164
15.3    تیم¬های پاسخ سریع    165
15.4    روش¬های دیگر برای ارتقاء تغییر فرهنگ    166
 فصل16         مسائل آموزشی    171
16.1    چشم انداز کلی    172
16.2    خود¬مختاری در مقابل اشتباه نظری    172
16.3    نقش شبیه¬سازی    174
فصل17         پاسخ گویی    181
17.1    چشم انداز کلی    182
17.2    پاسخ گویی    182
17.3    نقش رسانه¬ها    187
17.4    تطبیق پذیری "عدم سرزنش" و پاسخگویی (مسئولیت¬ پذیری)    188
 فصل18         قوانین و مقررات    191
18.1    چشم انداز کلی    192
18.2    مقررات و اعتباربخشی    192
18.3    اهرم¬های دیگر برای ترویج ایمنی    193
18.4    مشکلات همراه با مقررات و دیگر راه حل¬ها    197
 فصل19         نقش بیماران    201
19.1    چشم انداز کلی    202
19.2    موانع زبانی و سواد بهداشتی    202
19.3    چگونه بیماران می¬توانند از خودشان محافظت کنند؟    206
19.4    عذرخواهي: وظايف سيستم¬هاي مراقبت بهداشتي و پزشكان در برابر بيماران و خانواده¬ها پس از وقوع يك خطاي پزشكي    207
19.5    دخالت بيمار به عنوان يك راهبرد ایمنی    208
 فصل 20         سازماندهی برنامه ایمنی    213
20.1    چشم انداز کلی    214
20.2    ساختار و عملکرد    214
20.3    مدیریت سیستم گزارش دهی حوادث    215
20.4    سر وکار داشتن با اطلاعات و داده¬ها    216
20.5    استراتژی¬هایی برای ارتباط رهبر ارشد با درمانگران خط مقدم    217
20.6    استراتژی¬هایی برای انجام فعالیت های موثر درمانگران خط مقدم در جهت بهبود ایمنی    219
20.7    برخورد با اشتباهات بزرگ و رویدادهای نگهبان    220
20.8    آنالیز اثرات حالت شکست(FMEA)    221
20.9    صلاحیت¬ها و آموزش متصدی ایمنی بیمار    222
20.10    نقش کمیته ایمنی بیمار    222
20.11    تعهدات هیئت مدیره در ایمنی بیمار    222
20.12    پژوهش در ایمنی بیمار    224
20.13    تطبیق ایمنی بیمار بر پزشکی مبتنی بر شواهد    225
بخش 4     مدیریت ریسک در بیمارستان    231
 فصل 21         مدیریت ریسک و ایمنی بیمار    233
21.1    مفهوم مدیریت خطر در بخش سلامت    234
21.2    تعریف ایمنی بیمار و گزارش دهی خطا    234
21.3    حوادث و خطاها کدامند؟    235
21.4    دلایل بروز خطا    236
21.5    اهداف بین المللی ایمنی بیمار    237
21.6    9 راه¬حل ایمنی بیمار    237
21.7    داروهای مشابه بخش روانپزشکی    237
21.8    مدیریت ریسک    238
21.9    انواع خطاهای پزشکی    240
21.10    مراحل مدیریت ریسک    244
 فصل 22         تجزیه و تحلیل حالات خطا و اثرات ناشی از آن در بخش سلامت    253
22.1    تکنیک تجزیه و تحلیل حالات بالقوه خطا و آثار آن ((FMEA)FAILURE MODE AND EFFECTS ANALYSIS )    254
22.2    تجزیه و تحلیل حالات خطا و اثرات ناشی از آن در بخش سلامت (HFMEA)    255
 فصل 23         استانداردهای بیمارستان‌های دوستدار ایمنی بیمار    273
23.1    مقدمه   274
23.2    انواع استانداردها و سطح بندی و انواع حیطه¬های استانداردهای بیمارستانهای دوستدار ایمنی بیمار    274
بخش 5     پیوست‌ها و واژه‌یاب    361 
پيوست‌ها    363
منابع    381