پیش‌گفتار مولفين


همان‌طور که می‌دانیم در اغلب حوادثی که در محیط کار رخ می‌دهند نقش انسان و فاکتورهای انسانی پر رنگ است و رفتارهای نا ایمن در محیط کار در کنار شرایط نا ایمنی که خود حاصل رفتارهای نا ایمن در گذشته هستند علت مستقیم و غیر مستقیم بسیاری از حوادث محیط کار محسوب می‌وند. برخی از این رفتارهای نا ایمن نتیجه خطای انسانی است که تا حدودی ناشی از عدم دانش و آگاهی از شرایط نا ایمن و اصول ایمنی است. امروزه با وجود انتشار کتاب‌ها و  رسانه‌ها و آموزش‌های مختلف، دانش کافی در زمینه اصول ایمنی در زمینه‌های مختلف محیط کار وجود دارد و سطح آگاهی مدیران و کارکنان نسبت به استاندارهای کار ایمن ارتقاء یافته است با این وجود همچنان شواهد رخداد حوادث ناشی از کار هستیم. علت چنین حوادثی را در جنبه دیگری از رفتارهای نا ایمن یعنی تخلفات ایمنی جستجو کرد که علت آنها نه در نداشتن دانش ایمنی بلکه در ارزش‌ها، انگیزش‌ها و نگرش‌های فردی و گروهی و نهایتا رفتار، شرایط، بستر و جو  سازمانی که رفتار رخ می‌دهد نهفته است. انسان و رفتارهای نا ایمن او در سیستم‌ها و محیط‌های کاری نظیر پروژه‌های عمرانی و ساخت که جزء انسانی آن غالب است و در دسته محیط‌های کاری ارگانیک و پویا تقسیم‌بندی می‌شوند بسیار بارزتر و نگران کننده‌تر است. جایی که رفتارهای نا ایمن افراد و ریشه‌های آنها در مجموعه‌ای از ویژگی‌های اکتسابی و غیر اکتسابی فردی و سازمانی و اجتماعی در هم تنیده هستند. کتاب حاضر به تبیین و آزمون این نظریه‌ها در قالب ایمنی مبتنی بر رفتار در پروژه‌های عمرانی با رویکردی پژوهشی و بومی‌نگر می‌پردازد. مطالعه این کتاب به مدیران و کارشناسان اجرایی، دانشجویان و پژوهشگران حوزه ایمنی و بهداشت حرفه‌ای و HSE و صاحبان صنایع توصیه می‌شود.
در پایان از انتشارات فدک ایستایس به دلیل حمایت مالی و معنوی از این اثر که حاصل سال‌ها تحقیق میدانی است قدردانی می‌شود و امیدواریم خوانندگان محترم با نظرات اصلاحی خود ما را در ویرایش‌های بعدی اثر یاری فرمایند.


یحیی خسروی
حسن اصیلیان مهابادی
نرمین حسن زاده رنگی
 

فهرست مطالب

 فصل 1     

  مبانی و مفاهیم ایمنی مبتنی بر رفتار    1
مقدمه    2
تاریخچه و چهارچوب ایمنی مبتنی بر رفتار    2
رویکردهای شناختی به خطاهای انسانی    3
سطوح عملکرد انسان    3
خطاهای انسانی    4
تغییر دیدگاه     5
رفتار تخلف آمیز: عوامل روانی اجتماعی موثر بر رفتارهای ناایمن    6
عوامل سازمانی اجتماعی موثر بر رفتارهای ناایمن    7
خلاصه    8
 فصل 2       

  مسئله ایمنی در پروژه‌های ساخت و ساز    9
مقدمه     10
پس زمینه و اهمیت پژوهش در زمینه پروژه های ساخت و ساز    14
نیاز به مدل مفهومی    16
نیاز به یک ابزار سنجش بومی    17
نیاز به یک مدل ساختاری معتبر    18
فلسفه هدایت کننده پژوهش تلفیقی    18
خلاصه    20

 فصل 3        

  مدل‌های حادثه و ایمنی مبتنی بر رفتار   23
مقدمه    24
مرور مدلهای علت یابی حوادث     24
تاریخچه مدل    24
تقسیم بندی مدلها    24
نگاه اجمالی به ویژگی‌های مدل‌های علت یابی حوادث    26
مدلهای عمومی روند حوادث    30
مدل توالی    30
مدل اپیدمیولوژی    32
مدل انتقال انرژی    33
مدل سیستمها    34
مدلهای خطای انسانی و رفتار ناایمن    34
مدلهای رفتاری    35
مدلهای تصمیم گیری انسان    36
مدلهای پردازش اطلاعات انسان    38
مدل‌های رده‌بندی خطا    40
مرور مدل‌های حوادث با رویکرد جدید    41
مدل حادثه سازمانی ریزن    41
مدل‌های کمی و آماری    43
کاربردهای مدیریتی    51
نقد مدل‌های موجود    52
خلاصه   53
 

 فصل 4      

    ایمنی پروژه‌های ساخت و ساز از دیدگاه مطالعات گذشته    55
مقدمه    56
چهارچوب مفهومی فاکتورهای موثر    56
بحث پیرامون یافته های مطالعات گذشته    60
خلاصه    61

 فصل 5         

ایمنی پروژه‌های ساخت و ساز از دیدگاه کارکنان     63
 مقدمه    64
فلسفه هدایت پژوهش کیفی در محیط کار    64
دیدگاه جزء نگر به فاکتورهای موثر    65
عوامل اجتماعی    65
عوامل سازمانی    68
 عوامل پیمانکاری    69
وضعیت مدیریت و نظارت ایمنی    72
شرایط محیط کار     74
ویژگی‌های فردی    76
دیدگاه کل نگر به فاکتورهای موثر    81
نظریه‌های زمینه‌ای     81
نظریه محوری    86
مقایسه یافتههای مطالعه کیفی با یافتههای مطالعه مروری    87
خلاصه    88
 فصل 6        

  مدل ایمنی مبتنی بر رفتار در پروژه‌های ساخت و ساز ایران    91
مقدمه    92
فلسفه هدایت مدلسازی ساختاری در محیط کار    92
معرفی مدل بومی جدید    94
بحث درباره مدل جدید عملکرد ایمنی مبتنی بر رفتار    96
کاربردهای اجرایی مدل جدید عملکرد ایمنی مبتنی بر رفتار    100
خلاصه    104
 فصل 7         

سنجش ایمنی مبتنی بر رفتار    107
مقدمه    108
فلسفه پژوهش روش شناسی    108
سنجش در ایمنی   110
معرفی ابزار    111
روایی ابزار    111
پایایی ابزار    114
سایر مشخصات ابزار سنجش    114
مقایسه یافته‌های طراحی ابزار با تجربیات شرکت کنندگان     116
خلاصه    117
پیوست    119
فهرست منابع    125