مقدمه
سال‌های متمادی است که برای فرایندهای حاوی مواد خطرناک تجزیه‌وتحلیل‌های رسمی خطر فرایند انجام می‌شود و اکثر شرکت‌ها اجرای
الزامات آن را جزو برنامه های مدیریت ایمنی فرایند خود قرار داده اند.
در برنامه‌های مدیریت ایمنی فرایندِ اکثر شرکت‌ها، الزامات تجدید اعتبارPHA (به‌صورت دوره‌ای) تعریف شده است. این الزامات برای اطمینان از کامل، به‌روز و مستند بودن PHA یک فرایند، و لحاظ تغییرات، حوادث فرایندیِ به‌وقوع‌پیوسته و تجارب عملیاتی به‌دست‌آمده از زمان انجام PHA قبلی، در نظر گرفته می‌شود. در حوزه‌هایی که بر اساس مقررات انجام PHA نیاز است معمولاً برای حفظ انطباق با آن مقررات، تجدید اعتبار دوره‌ای هم نیاز است.
ازآنجایی‌که اعتبارسنجی مجدد PHA می‌تواند به سرمایه‌گذاری قابل‌توجهی از نظر زمان و منابع نیاز داشته باشد، مهم است که اعتبارسنجی مجدد با تدبیر سازمان‌دهی، اجرا و مستندسازی شود. این کتاب نیاز شناسایی‌شده توسط مرکز ایمنی فرایندهای شیمیایی را بیان می‌کند و با توجه به ملاحظات منحصربه‌فرد تجدید اعتبارPHA، راهنمایی‌های تکمیلی را ارائه می‌دهد.
دامنۀ این کتاب
این کتاب یک رویکرد سازمان‌یافته و ابزارهای تجدید اعتبار PHA را ارائه می‌دهد. اما برای تجدید اعتبار، یک رویکرد «تک سایز مناسب برای همه» را ارائه نمی‌کند؛ زیرا هدف ارائه "فقط یک راه‌حل درست" برای کار نیست. مخاطبان و شرکت‌ها باید بر اساس ارزشگذاری نیازهای خاص خود، روش‌های اجرایی را تدوین کنند. اگرچه مفاهیم این کتاب می‌تواند برای اعتبارسنجی مجدد مطالعات دیگر (مانند تجزیه‌وتحلیل‌های امنیتی و تجزیه‌وتحلیل ریسک مالی) نیز تطبیق داده شود، اما این کتاب منحصراً با هدف تأیید اعتبار مجدد یک PHA و اسناد/مطالعات مستقیماً مرتبط با آن، نوشته‌شده است و اعتبارسنجی تحلیل‌های دیگر، خارج از دامنه این کتاب است.
فرض کتاب بر این است که مخاطب آن با روش انجام مطالعه PHA آشنا است. باوجودآنکه برخی از مطالب مقدماتی در مورد فعالیت‌های عمومی PHA، روش‌شناسی‌ها و ارزیابی ریسک در فصل 1 ارائه‌شده است، این کتاب به‌عنوان یک متن آموزشی برای پوشش دادن عملکرد کلی PHA یا استفاده از تکنیک‌های تکمیلی ارزیابی ریسک (مانند آنالیز لایه‌های حفاظتی یا آنالیز پاپیون)، در نظر گرفته نشده است.
این کتاب مکمل کتاب مرکز ایمنی فرایندهای شیمایی با‌عنوان «راهنمای روش‌های ارزشگذاری خطر » بوده و بر همان مفهومی است که در صفحه 8 ویرایش دوم آن کتاب نقل‌شده است:
«این کتاب حاوی یک برنامه کامل برای مدیریت ریسک عملیات شیمیایی نیست و توصیۀ خاصی را در مورد چگونگی ایجاد برنامه تجزیه‌وتحلیل خطر برای یک تأسیسات یا یک سازمان ارائه نمی‌دهد. بلکه به ارائۀ بینش‌هایی می‌پردازد که باید هنگام تصمیم‌گیری‌های مدیریت ریسک و طراحی برنامه‌های مدیریت ریسک در نظر گرفته شوند.»
این کتاب به تشریح یک رویکرد منطقی برای اعتبارسنجی مجدد PHA می‌پردازد. این رویکرد ابتدا عواملی مانند الزامات PHA، کیفیت PHA قبلی و تجارب عملیاتیِ به‌دست‌آمده از PHA قبلی (ازجمله تغییرات و حوادث رخ‌داده) را بررسی می‌کند و بر اساس این ورودی‌ها یک رویکرد تجدید اعتبار را ارائه می‌دهد. در ویرایش حاضر این کتاب بر اساس تجربه و دانش به‌دست‌آمده از زمان انتشار نسخه اول (یعنی پس از 20 سال) مفهوم اعتبارسنجی مجدد، به‌روز شده است.
نحوۀ استفاده از این کتاب
برای استفاده مؤثر از این کتاب در تجدید اعتبارPHA، دنبال کردن ترتیب فصل‌ها، مفید است. این کتاب مراحل کلیدی/مهم فرایند تجدید اعتبارPHA را بیان می‌کند.
فصل 1 - مروری بر فرایند تجدید اعتبارPHA: نقش PHA و تجدید اعتبار آن را در مدیریت ریسک توضیح می‌دهد و دو رویکردِ تجدید اعتبار و ابزارهای تحلیلی مورد استفاده در فعالیت‌های تجدید اعتبار، را توصیف می‌کند.
فصل 2 - الزامات تجدید اعتبارPHA: الزامات داخلی شرکت و خارج از آن را توضیح می‌دهد که باید در تجدید اعتبار دوره‌ای PHA برآورده شوند.
فصل 3 – ارزشگذاری PHA قبلی: نحوۀ شناسایی کاستی‌های PHA قبلی (با توجه به الزامات فعلی) و ارزشگذاری قابلیت استفاده آن در فعالیت‌های اعتبارسنجی مجدد را توضیح می‌دهد.
فصل 4 – ارزشگذاری تجارب عملیاتی پس از انجام PHA قبلی: نحوۀ جمع‌آوری و ارزشگذاری اطلاعات (به‌دست‌آمده از تغییرات فرایند، تغییرِ تجهیزات، تغییر روش‌های اجرایی، تغییرات سازمانی، تحقیقات جدید، بررسی‌های حوادث/رویداد و غیره) را توضیح می‌دهد که می‌تواند به‌طور اساسی قضاوت‌های ریسک مستند‌شده در PHA قبلی را تغییر دهد.
فصل 5 - انتخاب روش مناسب برای تجدید اعتبار PHA: نحوۀ استفاده از دانش و بینش به‌دست‌آمده از ارزشگذاری PHA قبلی و تجارب عملیاتی برای انتخاب روش اعتبارسنجی مجدد به شکل کامل و کارآمد را توضیح می‌دهد.
فصل 6 - آمادگی برای جلسات تجدید اعتبارPHA: نحوۀ جمع‌آوری منابع لازم برای برگزاری جلسات تجدید اعتبارPHA نحوۀ مستندسازی موفقیت‌آمیز آن‌ها را توضیح می‌دهد.
فصل 7 - برگزاری جلسات تجدید اعتبارPHA: چگونگی استفاده از منابع برای دستیابی به اهداف تجدید اعتبار را توضیح می‌دهد.
فصل 8 - مستندسازی و پیگیری تجدید اعتبارPHA چگونگی تهیۀ یک گزارش تجدید اعتبار PHA با رعایت الزامات کاربردی را بیان می‌کند و به حصول اطمینان از کنترلِ خطرات کشف‌شده در زمان تجدید اعتبار، کمک می‌کند.
ضمایم – در پیوست‌ها نمونه چک‌لیست‌هایی برای استفاده در تجدید اعتبارPHA موجود است. نسخه‌های الکترونیکی چک‌لیست‌ها نیز (به زبان‌اصلی) در پیوست فایل الکترونیک کتاب به آدرس ذیل موجود است.
آدرس: www.aiche.org/ccps/publications/reval2ed
رمز عبور: revalbooked2
پیش‌گفتار
مؤسسه مهندسین شیمی آمریکا از سال 1967 به کارخانه‌های شیمیایی، پتروشیمی‌ها و پالایشگاه‌ها کمک کرده تا مسائل ایمنی فرایند را حل و خسارت‌های مرتبط با آن را کنترل کنند.
مرکز ایمنی فرایندهای شیمیایی، به‌عنوان یکی از اداره‌های مؤسسه مهندسین شیمی آمریکا، در سال 1985 برای توسعه و به اشتراک‌گذاری اطلاعات فنی مورد استفاده جهت پیشگیری از وقوع حوادث شیمیایی بزرگ، تأسیس شد. این مرکز توسط گروه متنوعی از حامیان صنایع فرایندهای شیمیایی و صنایع مرتبط پشتیبانی می‌شود که بودجه لازم و راهنماهای حرفه‌ای را برای پروژه‌های آن ارائه می‌کنند.
کمیتۀ راهبری فنی مرکز ایمنی فرایندهای شیمیایی و کمیته‌های فنی دیگر، بر پروژه‌های منتخب این مرکز نظارت می‌کنند. متخصصین حرفه‌ای به‌عنوان نماینده از شرکت‌های حامی، کمیته‌های فرعی و یکی از کارکنان مرکز ایمنی فرایندهای شیمیایی، فعالیت‌های آن‌ها را
هماهنگ می‌کنند.
مرکز ایمنی فرایندهای شیمیایی از زمان تأسیس خود، نشریه‌های بسیاری را به شکل سری «راهنماها» و متون «مفهومی» کوچک‌تر منتشر کرده است. اگرچه اکثر کتاب‌های این مرکز برای مهندسین طراح و مهندسین عملیات کارخانه نوشته شده‌اند و به تکنیک‌های علمی و شیوه‌های مهندسی می‌پردازند، چند مورد از راهنمای آن‌هم موضوعات مرتبط با مدیریت ایمنی فرایندهای شیمیایی را بیان می‌کند. چراکه یک برنامه موفق ایمنی فرایند، به وجود مدیران متعهد در تمام سطوح شرکت متکی است که ایمنی فرایند را به‌عنوان بخشی جدایی‌ناپذیر از مدیریت کلی کسب‌وکار در نظر داشته باشند و بر اساس آن عمل کنند.
این کتاب حاصل به‌روزرسانی کتاب سال 2001 با عنوان «تجدید اعتبارِ تجزیه‌وتحلیل خطرات فرایند» است که با گذشت 21 سال از انتشار نسخۀ اول آن، PHA و تجدید اعتبار آن تکامل یافته، روش‌های انجام آن تغییر کرده و بهبود یافته است. نسخه به‌روز‌شدۀ حاضر به ارزیابی‌های تکمیلی PHA و ارزیابی بیشترِ ریسک می‌پردازد و انعکاسی از دانش به‌دست‌آمده توسط مرکز ایمنی فرایندهای شیمیایی، نویسندگان و اعضای کمیته این پروژه است که درمجموع بیش از 100 سال تجربۀ عملی در زمینه تجدید اعتبارPHA دارند.
این کتاب به‌منظور افزایش دانش و ارائه بینش و راهنمایی به کسانی که مشغول برنامه‌ریزی و اجرای PHA ها و همچنین افرادی که مسئول به‌روزرسانی و تجدید اعتبارPHA هستند، نوشته‌شده است. مخاطبان حتماً این کتاب را مفید ارزیابی خواهند کرد. کسانی که برنامه PHA را مدیریت می‌کنند رهنمودهایی در خصوص منابع و زمان‌بندی خواهند یافت و کسانی که باید نوع اعتبارسنجی مورد نیاز را تعیین کنند، ابزارهایی را برای تجزیه‌وتحلیل PHA های گذشته و مطالعات مرتبط، خواهند یافت. تیم‌های PHA نیز در پیوست‌های این کتاب چک‌لیست‌ها و سایر ابزارهای لازم برای استفاده در حین مطالعه را خواهند یافت.
فهرست مطالب
فصل 1 : مروری بر فرایند تجدید اعتبار PHA 1
1-1 PHA چیست و چه هدفی را دنبال می کند؟ 3
1-2 مروری بر فعالیت‌های PHA 5
1-2-1 روش اصلی PHA 5
1-2-2 آنالیزهای تکمیلی PHA 9
1-3 اصول کلی ارزیابی ریسک 10
1-3-1 ریسک و تحمل ریسک 11
1-3-2 ارزیابی تکمیلی ریسک 12
1-4 اهداف تجدید اعتبار PHA 15
1-5 مفهوم تجدید اعتبار PHA 18
1-6 چرخۀ تجدید اعتبار PHA 20
1-7 نقش روش اجرایی تجدید اعتبار PHA 23
1-8 ارتباط رکن‌های RBPS با تجدید اعتبار PHA 25
فصل 2 : الزامات تجدید اعتبار آنالیز خطرات فرایند 27
2-1 قوانین و الزامات خارج از شرکت 28
2-1-1 تعهدات عمومی 31
2-1-2 روش‌های خوب مهندسیِ خاص 31
2-2 الزامات خط‌مشی داخل شرکت 34
2-2-1 خط‌مشی‌های انطباق محور 35
2-2-2 خط‌مشی‌های EHS محور 35
2-2-3 خط‌مشی‌های ارزش محور 36
2-3 راهنماهای داخلی تأثیرگذار شرکت بر اعتبارسنجی مجدد 37
2-4 اصول تعریف موفقیت‌آمیز الزامات اعتبارسنجی مجدد 40
فصل 3 : ارزشگذاری PHA قبلی 43
3-1 معیارهای ضروری PHA قبل 47
3-1-1 روش مورد استفاده در PHA قبل 47
3-1-2 ورودی‌های PHA قبلی 49
3-1-3 دامنۀ PHA قبلی 53
3-1-4 ترسیم معیارهای اساسی برای نتیجه‌گیری 57
3-2 کیفیت و کامل بودن PHA قبلی 59
3-2-1 به‌کارگیری روش(های) تجزیه‌وتحلیل 60
3-2-2 سطح جزئیات و دقت تجزیه‌وتحلیل اصلی 62
3-2-3 وجود خطاهای منطقی و ناسازگاری در تجزیه‌وتحلیل 68
3-2-4 ضعف در مستندسازی خطرات 71
3-2-5 کاربرد نادرست میزان تحمل ریسک 72
3-2-6 نتیجه‌گیری در خصوص کیفیت و کامل بودن 73
3-3 موضوعات PHA قبلی برای ارزشگذاری بیشتر 74
3-3-1 وضعیت توصیههای قبلی PHA 74
3-3-2 تجزیه‌وتحلیل تکمیلی و ارزیابی ریسک بیشتر 75
3-3-3 فرصت یادگیری و گرفتن اطلاعات 75
3-3-4 بهبود مستمر 76
3-3-5 تغییر در نرم‌افزارهای مستندسازی PHA 76
3-3-6 فاصلۀ زمانی از آخرین بار انتخاب رویکرد انجام مجدد 77
3-4 اصول ارزشگذاری موفق PHA قبلی 78
فصل 4 : ارزشگذاری تجارب عملیاتی پس از انجام PHA قبلی 81
4-1 تأثیر تجارب عملیاتی بر تجدید اعتبار 83
4-2 انواع تجارب عملیاتی که باید در نظر گرفته شوند 83
4-2-1 سوابق مدیریت تغییر و PSSR 84
4-2-2 گزارش رویدادها 91
4-2-3 سوابق تعمیر و نگهداری روتین 94
4-2-4 نتایج ممیزی 96
4-2-5 تغییرات سازمانی که در مدیریت تغییر به آن‌ها رسیدگی نشده است 96
4-2-6 معیارها و عملکرد کل 99
4-3 چگونه تجربه عملیاتی بر تجدید اعتبار تأثیر می‌گذارد. 102
4-4 اصول ارزشگذاری تجارب عملیاتی موفق 104
فصل 5 : انتخاب رویکرد مناسب، برای تجدید اعتبار PHA 107
5-1 رویکردهای تجدید اعتبار 109
5-1-1 به‌روزرسانی 109
5-1-2 انجام مجدد 111
5-1-3 ترکیب به‌روزرسانی و انجام مجدد برای تجدید اعتبار 113
5-2 انتخاب گزینه‌های اعتبارسنجی مجدد 117
5-2-1 آیا الزامات به‌طور قابل‌توجهی تغییر کرده‌اند؟ 117
5-2-2 آیا PHA قبلی ناقص یا غیرقابل‌قبول است؟ 119
5-2-3 آیا تغییرات بسیار زیاد است یا موارد کشف‌شدۀ قابل‌توجهی در تجارب عملیاتی وجود دارد؟ 120
5-3 اصولی برای انتخاب رویکرد تجدید اعتبار موفق 123
فصل 6 : مفاهیم کلیدی در مدیریت ریسک 125
6-1 برنامه‌ریزی جلسات تجدید اعتبار 127
6-1-1 تعریف دامنۀ تجدید اعتبار 127
6-1-2 انتخاب اعضای تیم 130
6-1-3 برآورد برنامه، زمان و منابع 132
6-2 شناسایی و جمع‌آوری اطلاعات 135
6-2-1 تعیین اطلاعات مورد نیاز 136
6-2-2 توزیع اطلاعات 139
6-3 بررسی و آماده‌سازی اطلاعات 140
6-3-1 گزارشPHA قبلی و اسناد مرتبط 140
6-3-2 وضعیت اجرای توصیههای PHA قبلی 141
6-3-3 سوابق مدیریت تغییر و PSSR 142
6-3-4 نتایج ممیزی 149
6-3-5 گزارش حوادث/ رویدادها 150
6-3-6 نمودارهای لوله‌کشی و ابزار دقیق 151
6-3-7 روش‌های اجرایی جاری عملیات 151
6-3-8 ملاحظات ویژه برای تحلیل‌های تکمیلی و ارزیابی بیشتر ریسک 151
6-4 اصول آماده‌سازی موفق برای تجدید اعتبار 153
فصل 7 : اهدایت جلسات تجدید اعتبار PHA 157
7-1 به‌کارگیری روش‌های تجزیه‌وتحلیل 158
7-1-1 تجدید اعتبارِ روش اصلی تجزیه‌وتحلیل 159
7-1-2 تجدید اعتبارِ تحلیل‌های تکمیلی 161
7-1-3 تجدید اعتبار ارزیابی‌های بیشترِ ریسک 165
7-2 تسهیل جلسات تجدید اعتبار به‌صورت مؤثر 167
7-2-1 ترکیب تیم 168
7-2-2 جلسۀ افتتاحیه 168
7-2-3 بهره‌وری جلسه 172
7-3 نتیجه‌گیری جلسه تجدید اعتبار 180
7-4 اصولی برای جلسات موفق تجدید اعتبار 182
فصل 8 : مستندسازی و پیگیری‌های مربوط به تجدید اعتبار PHA 187
8-1 رویکردهای مستندسازی 189
8-2 گزارش و محتوای آن 193
8-3 توصیه‌ها و پیگیری‌ها 195
8-4 نگهداری و توزیع سوابق 197
8-5 اصول مستندسازی و پیگیری موفق 199
پیوست‌ها 201
مراجع 262
واژه‌نامه 263
.webp)
